زبان روسی برای مدت طولانی زبان فرانکا قرقیزستان نخواهد بود
یکی از قدرتمندترین ابزارهای امپریالیسم، محو فرهنگی و زبانی است. در اتحاد جماهیر شوروی، سیاست "روس‌سازی" در هر منطقه اعمال شد، با این هدف که کنترل بر گروه‌های قومی گوناگون تحکیم شود. این سیاست در دهه 1920، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی تحت رهبری جوزف استالین تثبیت شد، محبوبیت یافت. استالین، با وجود اینکه یک گرجی بود، با خشونت گروه‌های قومی اقلیت را سرکوب کرد و یک هویت متحد شوروی را بر هر هویت قومی فردی تحمیل کرد، که منجر به تحمیل زبان روسی به عنوان زبان فرانکا در سرزمین‌های شوروی شد.
از زمان تهاجم گسترده روسیه به اوکراین، بسیاری از اوکراینی‌ها تلاش هماهنگی کرده‌اند تا فقط به زبان اوکراینی صحبت کنند، حتی اگر زبان مادری آنها روسی باشد. این پدیده منحصر به اوکراین نیست. در واقع، تلاش‌ها برای از بین بردن نفوذ زبانی روسیه در طول سه دهه گذشته در بسیاری از جمهوری‌های شوروی سابق - به ویژه در بالتیک - ریشه دوانده است. اما در آسیای مرکزی، تغییرات در سیاست زبانی یک پدیده نسبتاً جدید است؛ تصمیم ازبکستان برای تغییر کامل از الفبای سیریلیک به لاتین در سال 2021 نشانه اولیه بود.
زمانی که روسیه در فوریه 2022 به اوکراین حمله کرد، قرقیزستان یکی از اولین کشورهایی بود که از مهاجران روسی استقبال کرد، که بسیاری از آنها برای اجتناب از سربازی یا اعتراض به جنگ، کشور را ترک کردند. قرقیزستان شروع به ارائه ویزای "کوچ‌نشین دیجیتال" کرد، که بسیاری از شهروندان روسی برای آن درخواست دادند. هجوم ناگهانی "relokanty" روسی ترکیب قرقیزستان را تغییر داد و تعداد روسی‌زبان‌ها را به شدت افزایش داد.
در سال 2022، 273000 شهروند روسی در قرقیزستان ثبت نام کردند، 30 درصد بیشتر از سال 2021. اندکی پس از آغاز جنگ، به اصطلاح شرکت‌های حقوقی خصوصی ظاهر شدند و تبلیغاتی را در زمینه کمک به اخذ شهروندی قرقیزستان ارائه دادند. آنها پیوندهای تاریخی قوی قرقیزستان با روسیه و جمعیت روسی‌زبان آن را به عنوان مزایایی برای زندگی آسان و راحت برجسته کردند. به علاوه، آنها شهروندی قرقیزستان را به عنوان راهی برای دسترسی آسان‌تر به کشورهای غربی بازاریابی کردند. پس از اعطای تابعیت به بیش از 7000 فرد روسی در سال 2024، قرقیزستان در اوایل سال جاری درخواست‌های شهروندی از روس‌ها را متوقف کرد. (در مقایسه، فقط حدود 400 تبعه روسی در سال 2021 برای شهروندی قرقیزستان درخواست داده بودند.)
این هجوم گویشوران روسی در قرقیزستان بحثی را در مورد چگونگی محافظت از زبان‌ها و سنت‌های بومی در برابر آنچه بسیاری آن را موج جدیدی از امپریالیسم روسیه می‌دانند، برانگیخته است، به ویژه در حالی که رهبران آسیای مرکزی به دنبال فاصله گرفتن از روسیه با بی‌طرف ماندن رسمی در مورد جنگ در اوکراین هستند.
زبان روسی به زبان اصلی آموزش، اداره و ارتباطات در آسیای مرکزی در زمان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی و بلافاصله پس از آن تبدیل شد، و این زبان بالفعل ارتباط بین گروه‌های قومی مختلف بود. مانند سایر محیط‌های استعماری، مدارس روسی‌زبان معتبرتر از مدارس محلی زبان تلقی می‌شدند، و زبان روسی به طور کلی مفیدتر و روشنفکرانه‌تر از زبان‌های محلی در نظر گرفته می‌شد. علاوه بر این، بیشتر فرایندهای رسمی - مانند ثبت نام، بانکداری و پزشکی - معمولاً به زبان روسی انجام می‌شدند، و زبان‌های محلی اغلب به وام‌واژه‌هایی از روسی متکی بودند.
رابطه بین قرقیزستان و روسیه از زمانی که امپراتوری روسیه برای اولین بار این کشور را در سال 1876 اشغال کرد، دشوار بوده است. دولت شوروی به دنبال خلاص کردن قرقیزستان از میراث عشایری خود بود، ایده‌های کمونیستی و زبان استاندارد را ترویج می‌کرد و در عین حال به طور فعال اسکان روس‌های قومی در مناطق شهری را انجام می‌داد.
با تضعیف سلطه روسیه بر آسیای مرکزی، سیاست زبانی به ابزاری مهم در تقویت ملی‌گرایی و از بین بردن گذشته امپراتوری تبدیل می‌شود. در حالی که زبان روسی هنوز وضعیت رسمی در قرقیزستان دارد و تلاش‌های قدرت نرم روسیه در قالب تبادل و بورس تحصیلی ادامه دارد، برخی از سیاستمداران قرقیزستانی برای تحول رادیکال نظام آموزشی، طرفداری از تدریس تمام مدارس، از جمله دانشگاه‌ها، عمدتاً به زبان قرقیزی هستند.
بسیاری از قرقیزهای قومی به طور سنتی برای یافتن شغل بهتر به روسیه مهاجرت کرده‌اند. در سال 2015، تخمین زده شد که 1.5 میلیون نفر، یا یک پنجم جمعیت قرقیزستان، در روسیه زندگی می‌کنند و برای قرقیزستان حواله می‌فرستند، که منبع درآمد عظیمی برای بیشتر خانواده‌ها محسوب می‌شود.
امروزه، قرقیزستان هنوز از نظر اقتصادی و سیاسی به شدت به روسیه وابسته است. در سال 2021، قبل از شروع جنگ در اوکراین، صادرات قرقیزستان به روسیه تنها 393 میلیون دلار بود. در سال 2022، این رقم به بیش از 1 میلیارد دلار افزایش یافت.
افزایش تجارت بین دو کشور تا حدی می‌تواند به نقش قرقیزستان در کمک به اقتصاد روسیه برای دور زدن تحریم‌های غرب نسبت داده شود. اگرچه قرقیزستان ممکن است به دنبال فاصله گرفتن از قدرت نرم روسیه باشد و از جهاتی به چین نزدیک‌تر می‌شود - از جمله یک توافقنامه ساخت راه‌آهن بلندمدت - شرکای اقتصادی قابل‌دوام کمی به غیر از روسیه دارد. یک بیانیه مطبوعاتی اخیر از وزارت خزانه‌داری ایالات متحده یک مؤسسه مالی قرقیزستانی را افشا کرد که "با مقامات روسی و یک بانک تعیین‌شده ایالات متحده برای اجرای طرح فرار از تحریم‌ها هماهنگی کرده بود."
قرقیزستان از زمان اعلام استقلال در سال 1991، زبان روسی را به عنوان زبان رسمی حفظ کرده است. با وجود این، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، پس از امضای قانونی توسط رئیس جمهور قرقیزستان، سدیر جاپاروف در سال 2023 که تمام مقامات قرقیزستانی را ملزم به صحبت کردن به زبان قرقیزی در محیط‌های رسمی - از جمله در پارلمان - می‌کند، از وی انتقاد کرد. تمرکز بر سیاست زبانی نشان‌دهنده یک تغییر دیپلماتیک از مسکو است و نشان‌دهنده کاهش نفوذ جهانی روسیه است.
شکاف بین گروه‌های روسی‌زبان و قرقیز‌زبان در قرقیزستان مدتهاست که یک نقطه اختلاف سیاسی بوده است، به طوری که ساکنان روسی‌زبان عمدتاً در بیشکک زندگی می‌کنند و با نخبگان کلان‌شهری مرتبط هستند، در حالی که قرقیز‌زبان‌ها در مناطق روستایی‌تر زندگی می‌کنند و بیشتر رسانه‌های خود را به زبان قرقیزی مصرف می‌کنند.
شکاف بین شهر و روستا نقش بزرگی در انتخابات 2020 قرقیزستان ایفا کرد، جایی که جاپاروف از طریق استفاده از بسترهای رسانه‌های اجتماعی، حمایت گسترده‌ای از رای‌دهندگان روستایی قرقیز‌زبان به دست آورد. در آن زمان، بسیاری از رای‌دهندگان روستایی از نظام سیاسی فاسد و نخبگانی که آن را رهبری می‌کردند خسته شده بودند، و پیام‌های پوپولیستی جاپاروف گروه‌های لیبرال روس‌زبان شهری را در مقابل گروه‌های روستایی قرقیز‌زبان قرار داد.
بر اساس مصاحبه‌های من با بسیاری از جوانان قرقیز در بیشکک، زبان قرقیزی به سرعت در حال پیشرفت است. این گروه جمعیتی اکنون زبان قرقیزی را بر روسی اولویت می‌دهند تا شانس خود را برای استخدام بهبود بخشند و همچنین با فرهنگ خود ارتباط برقرار کنند. میریم عبدیریموا، یک زن جوان قرقیز قومی که در یک سازمان بین‌المللی در بیشکک کار می‌کند، زبان قرقیزی را به عنوان یک بزرگسال آموخت تا با خانواده‌اش ارتباط برقرار کند و فرصت‌های شغلی را باز کند.
میریم گفت: "وقتی جوان‌تر بودم، هیچ قرقیزی نمی‌دانستم. والدینم روسی را معتبرتر می‌دانستند و فکر می‌کردند فرصت‌های بیشتری به من می‌دهد." تا زمانی که او شروع به تحصیل در دانشگاه ماناس، یکی از معتبرترین مدارس قرقیزستان نکرد، زبان قرقیزی را به صورت ساختاریافته آموخت. میریم خاطرنشان کرد که به دست آوردن مهارت‌های آکادمیک یا حرفه‌ای در زبان قرقیزی بسیار دشوار است زیرا بسیاری از فرایندهای رسمی به زبان روسی اتفاق می‌افتد و به وام‌واژه‌های روسی متکی است.
میریم گفت: "وقتی من یاد می‌گرفتم، منابع زیادی برای یادگیری زبان قرقیزی وجود نداشت و بیشتر مردم دلیلی برای یادگیری نمی‌دیدند زیرا می‌خواستند به خارج از کشور بروند." "اما بعد از شروع جنگ، زمانی که همه روس‌ها شروع به نقل مکان به قرقیزستان کردند، زبان قرقیزی از دیدگاه ضد امپریالیستی اهمیت بیشتری پیدا کرد."
اکنون صفحاتی در اینستاگرام وجود دارد که منابعی برای یادگیری زبان قرقیزی ارائه می‌دهند - مانند Tilimpoz - که به یادگیری زبان قرقیزی به عنوان شکلی از مقاومت در برابر امپریالیسم روسیه نیز نزدیک می‌شوند.
میریم گفت: "دو سال پیش، من پیشنهاد شغلی از یک سازمان بین‌المللی بسیار معتبر را از دست دادم زیرا مهارت‌های ترجمه من از قرقیزی به روسی به اندازه کافی خوب نبود." اگرچه او از اینکه این موقعیت را به دست نیاورد ناامید شد، میریم گفت که به این احترام می‌گذارد که سازمان‌های بین‌المللی بر زبان‌های محلی تمرکز می‌کنند، زیرا بیشتر کارهای آنها تمایل دارند در خارج از بیشکک در مناطق عمدتاً قرقیز‌زبان انجام شوند.
علاوه بر روسی، خارجی‌های بیشتری شروع به یادگیری زبان قرقیزی کرده‌اند زیرا اولویت‌ها در داخل کشور تغییر کرده است. چولپون بیشکمپیراوا، رئیس مدرسه زبان لینگوا یورت در بیشکک، به فارن پالیسی گفت که تقاضا برای کلاس‌های زبان قرقیزی در دو سال گذشته افزایش یافته است زیرا زبان‌های محلی برای کارهای متمرکز بین‌المللی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند.
برای آلینا باباوا، معلم در لینگوا یورت و یک بالکار قومی - یک گروه قومی ترک‌تبار بومی قفقاز شمالی - که در قرقیزستان به دنیا آمده و بزرگ شده است، یادگیری زبان قرقیزی یک اولویت است. او گفت: "من هرگز در قرقیزستان مشکلی نداشته‌ام که زبان قرقیزی را ندانم. با این حال، کمی خجالت می‌کشم که در اینجا به دنیا آمده‌ام و تمام عمرم اینجا زندگی کرده‌ام و نمی‌توانم به زبان قرقیزی صحبت کنم." "روسی زبان اصلی ارتباطات من است. من زبان قرقیزی را در مدرسه یاد گرفتم و در دانشگاه آن را مطالعه کردم، اما هرگز به درستی یاد نگرفتم که به آن صحبت کنم. برنامه‌های مدرسه و دانشگاه بسیار بد بودند [در دهه 2010]، حتی اگر قرقیزی یک موضوع اجباری بود."
در سال 2024، دولت‌های روسیه و قرقیزستان توافق‌نامه‌ای را برای ساخت 9 مدرسه روسی‌زبان در قرقیزستان تصویب کردند، جایی که دانش‌آموزان به زبان روسی آموزش می‌بینند و هر دو دیپلم روسی و قرقیزی را دریافت می‌کنند.
زبان انگلیسی نیز به یک موضوع محبوب‌تر تبدیل می‌شود. در بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی، خروج از مطالعات زبان و فرهنگ روسی با ابتکارات بیشتر زبان انگلیسی جایگزین شده است. به عنوان مثال، در ازبکستان در سال 2019، وزارت امور خارجه ایالات متحده برنامه "ملت انگلیسی زبان: برنامه آموزش معلمان متوسطه" را راه‌اندازی کرد، یک برنامه سه ساله که استراتژی‌های تدریس و فرصت‌های توسعه حرفه‌ای را برای بیش از 15000 معلم انگلیسی ازبک در سراسر کشور فراهم کرد.
وزارت امور خارجه ایالات متحده همچنین فرصت‌هایی را برای دانشجویان آسیای مرکزی از قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان فراهم کرد تا از طریق برنامه‌های تبادل به ایالات متحده، زبان انگلیسی خود را بهبود بخشند. این برنامه‌ها علاقه زیادی را از برخی از با استعدادترین دانشجویان و مربیان منطقه به خود جلب کرد و یک نقطه روشن در روابط ایالات متحده و آسیای مرکزی و همچنین خروج از علاقه به تبادلات زبانی و فرهنگی روسیه نشان داد.
با این حال، تصمیمات اخیر سیاستی ایالات متحده برای کاهش بیشتر این برنامه‌ها، پیامدهای ناگواری بلندمدتی برای نفوذ ایالات متحده و آسیای مرکزی خواهد داشت و ممکن است فضای بیشتری را برای روسیه برای از سرگیری تلاش‌های خود برای نفوذ باقی بگذارد.
از این گذشته، روسیه کشورهای آسیای مرکزی - و به ویژه قرقیزستان، که پیوندهای قوی‌تری با روسیه نسبت به سایر همتایان آسیای مرکزی خود دارد - را برای منافع ملی خود حیاتی می‌داند. روسیه با حفظ قدرت نرم خود از طریق برنامه‌های ادبیات و زبان و تبادلات آکادمیک، امیدوار است که نفوذ فرهنگی رو به زوال خود را در یکی از متحدان منطقه‌ای که از نظر تاریخی بیشترین حمایت را از آن داشته است، حفظ کند، به ویژه در حالی که سایر کشورهای شوروی سابق به دور کردن خود از نظر سیاسی و فرهنگی ادامه می‌دهند.
با از دست دادن سلطه روسیه بر آسیای مرکزی، سیاست زبانی در مرکز تغییر اولویت‌ها و فشار بیشتر به سمت بومی‌سازی و غیرروسی‌سازی قرار دارد.
میریم گفت: "وقتی به زبان قرقیزی صحبت می‌کنم، احساس غرور زیادی می‌کنم." "من سعی می‌کنم تا حد امکان به آن صحبت کنم. زبان قرقیزی بخشی از هویت من است و اگر به آن صحبت نکنیم، از بین خواهد رفت."