گروه‌های بزرگ دفاعی آمریکا دهه‌هاست که برای افزایش فروش بسیاری از تسلیحات خود به متحدان بین‌المللی متکی بوده‌اند. با این حال، تعهد متزلزل دولت ترامپ نسبت به ائتلاف ناتو باعث شده است که چندین کشور وابستگی خود به تسلیحات آمریکایی را زیر سؤال ببرند – که این امر باعث افزایش نگرانی در میان برخی از مدیران اجرایی این صنعت شده است.
یکی از مدیران اجرایی یک پیمانکار برجسته آمریکایی گفت: «نگرانم که سیاست محض بتواند چشم‌انداز ما را در رقابت‌های آینده تضعیف کند.»
این نگرانی‌ها توجه را به جنگنده اف-۳۵، گران‌ترین برنامه دفاعی آمریکا و بزرگ‌ترین منبع درآمد برای گروه دفاعی لاکهید مارتین، معطوف کرده است. اگرچه این جنگنده رادارگریز ستون فقرات نیروهای هوایی مدرن غربی است، برخی نگرانند که آیا ایالات متحده می‌تواند سیستم‌های تسلیحاتی را با یک به اصطلاح «کلید قطع اضطراری» (kill switch) از کار بیندازد.
ترامپ هفته گذشته با پیشنهاد فروش جت‌های «تضعیف‌شده» به متحدان آمریکا در آینده، تهدید به تشدید بیشتر تنش‌ها کرد، زیرا «شاید روزی، آنها دیگر متحد ما نباشند». رئیس‌جمهور به نسل جدیدی از جنگنده‌های پیشرفته، معروف به اف-۴۷، اشاره می‌کرد که سال‌ها تا عرضه فاصله دارند.
اف-۳۵ چیست؟
اف-۳۵ تنها جنگنده رادارگریز، پیشرفته و دوربرد جهان است. فناوری رادارگریز آن ردیابی هواپیما را برای رادار یا حسگرهای فروسرخ دشمن دشوار می‌کند، در حالی که «مجموعه حسگر» داخلی آن اطلاعات بی‌درنگ را برای مکان‌یابی نیروهای دشمن، ایجاد اختلال در رادارها و مختل کردن حملات در اختیار خلبانان قرار می‌دهد.
این جنگنده توسط ایالات متحده و همچنین ۱۹ کشور متحد، از جمله برخی اعضای غیرناتو مانند ژاپن، به کار گرفته می‌شود. چندین کشور در ساخت این هواپیما مشارکت دارند.
بریتانیا تنها شریک سطح یک در این برنامه است و بسیاری از قطعات بریتانیایی در این هواپیما به کار رفته‌اند. «بی‌ای‌ئی سیستمز» (BAE Systems) پیمانکار فرعی لاکهید است و بدنه عقب همه جت‌ها را می‌سازد. این شرکت همچنین مسئول برخی از سیستم‌های جنگ الکترونیک است.
سایر شرکا شامل ایتالیا و ژاپن هستند. رابرت استالارد، تحلیلگر در «ورتیکال ریسرچ پارتنرز» (Vertical Research Partners)، گفت: «صنایع هوافضای شرکای کلیدی در این برنامه تعبیه شده‌اند، در حالی که بسیاری از [نیروهای هوایی آنها] در حال حاضر از این هواپیما استفاده می‌کنند.»
چرا دولت‌ها نگران هستند؟
اگرچه دفتر برنامه مشترک پنتاگون اخیراً وجود کلید قطع اضطراری را که بتواند ناگهانی اف-۳۵ را از کار بیندازد، رد کرده است، برخی دولت‌ها در حال بازنگری گزینه‌های خود هستند.
کانادا و پرتغال اخیراً اعلام کرده‌اند که مایل به بررسی گزینه‌های جایگزین هستند. اگرچه لیسبون تعهد رسمی برای خرید این هواپیما نداده است، اتاوا قصد داشت ۸۸ فروند اف-۳۵ از ایالات متحده خریداری کند و بودجه خرید ۱۶ جت را تأمین کرده بود.
بیل بلر، وزیر دفاع کانادا، در بیانیه‌ای به فایننشال تایمز گفت که از او خواسته شده است «گزینه‌های دیگر را بررسی کند، اینکه آیا ما به همه آن جنگنده‌ها نیاز داریم که اف-۳۵ باشند یا ممکن است جایگزین‌هایی وجود داشته باشد»، در حالی که تأکید کرد دولت قرارداد خود برای این هواپیما را لغو نمی‌کند.
آسیب‌پذیری دیگر اف-۳۵ در وابستگی به پردازش داده‌های مأموریت حیاتی برای جنگ الکترونیک در ایالات متحده نهفته است.
جاستین برونک، کارشناس هوافضا در «مؤسسه سلطنتی خدمات متحد» (Royal United Services Institute) در لندن، گفت: «وابستگی به فایل‌های داده مأموریت برای بسیاری از مشتریان اف-۳۵ وجود دارد.» وی افزود، در حالی که برخی کشورها به ایالات متحده وابسته نبودند، برای آنهایی که وابسته بودند، یک «ریسک ژئوپلیتیکی» وجود داشت.
جایگزین‌های ممکن چه هستند؟
هیچ جایگزین مستقیمی برای اف-۳۵ وجود ندارد اما گزینه‌های دیگری از «یوروفایتر تایفون» (Eurofighter Typhoon) پان‌اروپایی گرفته تا «رافال» (Rafale) فرانسه موجود است.
داگلاس بری، عضو ارشد هوافضای نظامی در «مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک» (IISS)، گفت: «واقع‌بینانه، اگر شما مشتری اف-۳۵ هستید و می‌خواهید در سطح بالای قابلیت باقی بمانید، به سراغ یوروفایتر تایفون یا رافال می‌روید.»
وی افزود، «گریپن» (Gripen) سوئد «بسیار توانا است اما تک‌موتوره است» برخلاف رافال و یوروفایتر دوموتوره. او اضافه کرد: «هیچ‌کدام از این هواپیماها [رادارگریز] نیستند و همچنین از مزیت استفاده از همان نوع [هواپیما] با ایالات متحده برخوردار نیستید.»
بایرون کالان، مدیرعامل گروه تحقیقاتی «کپیتال آلفا پارتنرز» (Capital Alpha Partners)، گفت که مسئله دیگر این است که تأمین‌کنندگان اروپایی چقدر سریع می‌توانند ظرفیت تولید هواپیماهای خود را افزایش دهند. او در یادداشت اخیر خود گفت که هر سه جنگنده - تایفون، رافال و گریپن - با «نرخ‌های ماهانه تک‌رقمی» تولید می‌شوند.
آلمان هفته گذشته اعلام کرد که جت‌های اف-۳۵ را برای جایگزینی ناوگان «تورنادو»های (Tornados) با قابلیت حمل سلاح هسته‌ای خود خریداری خواهد کرد که می‌توانند در صورت بروز درگیری به عنوان بخشی از توافق «اشتراک‌گذاری هسته‌ای» ناتو، سلاح‌های هسته‌ای آمریکا را حمل کنند.
مایکل شولهورن، مدیرعامل «ایرباس دیفنس اند اسپیس» (Airbus Defence and Space)، که تایفون را با شرکای اروپایی می‌سازد، این هفته گفت که از «دیدگاه شخصی» او منطقی است که آلمان برای بخش اشتراک‌گذاری هسته‌ای به اف-۳۵ پایبند بماند.
او در رویدادی در ایرباس در تولوز گفت: «شما به هر حال برای بمب به ایالات متحده وابسته هستید، پس ممکن است به بقیه هم وابسته باشید»، اگرچه افزود که «جایگاه رو به رشدی برای یوروفایتر» وجود دارد.
وضعیت برای لاکهید مارتین چقدر بد است؟
علی‌رغم ناراحتی برخی کشورها، برای کشورهایی که از اف-۳۵ استفاده می‌کنند، انصراف از خریدهای آتی دشوار خواهد بود، و به ویژه برای کشورهایی که صنایع دفاعی آنها شرکای کلیدی در برنامه اف-۳۵ هستند، سخت‌تر است.
ترولس لوند پولسن، وزیر دفاع دانمارک، روز چهارشنبه گفت که این کشور اسکاندیناوی می‌خواهد اف-۳۵های بیشتری از ایالات متحده بخرد، علی‌رغم تشدید اختلاف با ترامپ بر سر گرینلند.
او به روزنامه بورسن گفت که کپنهاگ نیاز به تقویت ناوگان جت‌های جنگنده خود دارد و «فقط منطقی است» که بیش از ۲۷ فروندی که سفارش داده است، اف-۳۵ بیشتری بخرد. علی‌رغم ترس‌ها مبنی بر اینکه ایالات متحده می‌تواند با توقف تأمین قطعات یدکی، هواپیماها را غیرفعال کند، پولسن گفت که دانمارک به اندازه‌ای بزرگ نیست که از چندین نوع مختلف جت جنگنده پشتیبانی کند و استقلال نظامی از ایالات متحده یک توهم است.
داک هاردویک، معاون امور بین‌الملل در «انجمن صنایع هوافضای آمریکا» (US Aerospace Industries Association)، گفت که با توجه به پیوستگی چند دهه‌ای پایگاه‌های صنعتی و زنجیره‌های تأمین، قطع «پیوندهای» بین شرکت‌های اروپایی و آمریکایی «بدون عواقب بلندمدت» دشوار خواهد بود.
لاکهید سالانه حدود ۱۵۵ جت تولید می‌کند و در پایان سال ۲۰۲۴، ۴۰۸ هواپیما در صف تولید داشت. در اوایل سال جاری، این شرکت «فرصت‌های بالقوه» برای فروش داخلی و بین‌المللی را تا ۲۳۰۰ واحد تخمین زد. قیمت این جت، بدون احتساب هزینه‌های نگهداری و عملیاتی، بسته به نوع آن، از حدود ۸۰ تا ۱۱۰ میلیون دلار متغیر است.
کالان از کپیتال آلفا گفت که درخواست وزارت دفاع ایالات متحده در سال ۲۰۲۵ برای ۶۸ فروند اف-۳۵ نشان‌دهنده «اهمیت مشتریان غیرآمریکایی در حفظ نرخ تولید فعلی تا اواخر دهه ۲۰۲۰ - اوایل/اواسط دهه ۲۰۳۰» است.
وی افزود، در حالی که ایالات متحده می‌تواند بیشتر بخرد، لاکهید همچنین می‌تواند به توافقات فروش با هند، عربستان سعودی یا سایر کشورهای آسیایی و خاورمیانه دست یابد.
لاکهید مارتین از اظهارنظر برای این مقاله پیش از اعلام نتایج خود خودداری کرد.
بری از IISS گفت که پیمانکار دفاعی و ایالات متحده «در اروپا بسیار موفق بوده‌اند و تقریباً در هر رقابتی که [اف-۳۵] وارد شده، پیروز شده‌اند و شما نمی‌خواهید این روند به هیچ وجه مختل شود.»
او افزود: «هیچ‌کس دوست ندارد مشتری را از دست بدهد. وقتی کسی را به قلاب انداختی، دوست داری او را همان‌جا نگه داری.»
گزارش تکمیلی توسط ریچارد میلن در اسلو