سال‌هاست که عربستان سعودی برای پیشبرد اصلاحات اقتصادی پرهزینه خود به شرکت‌های مشاوره تکیه کرده است. اما ظاهراً اشتهای سیری‌ناپذیر این کشور برای مشاوران خارجی رو به کاهش است و این موضوع فشاری مضاعف بر صنعتی وارد می‌کند که در حال حاضر در سراسر جهان با چالش‌هایی مواجه است.
به گفته‌ی افراد آگاه، در حالی که این کشور همچنان یکی از بزرگترین بازارهای مشاوره‌ی جهان به شمار می‌رود، سرعت اعطای قراردادها رو به کاهش گذاشته است. این موضوع همچنین باعث شده است که برخی از شرکت‌ها کارکنان خود را به مکان‌های دیگری از جمله دوحه منتقل کنند. این افراد که تمایلی به افشای نام خود نداشتند، اطلاعات را به صورت محرمانه در اختیار رسانه‌ها قرار داده‌اند.
این اثرات در سراسر این بخش از جمله در گروه مشاورین بوستون (Boston Consulting Group Inc.) که پس از استخدام گسترده در سال‌های اخیر، بیش از هزار کارمند در منطقه دارد، قابل مشاهده است. به گفته‌ی افراد آگاه، ده‌ها مشاور BCG در عربستان سعودی و سایر کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس، به اصطلاح «بیکار» هستند؛ این اصطلاح در صنعت مشاوره به مشاورانی اطلاق می‌شود که در حال حاضر پروژه‌ای برای انجام ندارند.
به گفته‌ی برخی از افراد، این عقب‌نشینی پیش از این منجر به کاهش مشاغل در شرکت‌هایی مانند واحد Strategy& شرکت PwC و رولند برگر (Roland Berger) در طول سال گذشته شده است.
شرکت PwC که سال گذشته ۲.۵ میلیارد دلار درآمد سالانه از خاورمیانه کسب کرد، چند هفته پیش ضربه‌ی دیگری خورد؛ صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (Public Investment Fund) این شرکت را به مدت یک سال از دریافت قراردادهای مشاوره منع کرد. این شرکت به طور عمومی در مورد دلایل این ممنوعیت اظهار نظر نکرده است، اما در یادداشتی که برای کارکنان ارسال شده، «وضعیت رسیدگی به مشتری» را مقصر دانسته است. افراد آگاه گفته‌اند که رقبای این شرکت همچنان در حال کسب‌وکار از PIF هستند.
بیشتر بخوانید: صندوق ثروت عربستان سعودی PwC را به مدت یک سال از کارهای مشاوره منع می‌کند
رانا مریستانی (Rana Maristani)، مدیرعامل گروه مشاوره‌ی R مستقر در بریتانیا که به تسهیل توسعه‌ی کسب‌وکار در عربستان سعودی و امارات متحده‌ی عربی کمک می‌کند، می‌گوید: «سال‌هاست که شرکت‌های مشاوره‌ی بزرگ بر خاورمیانه تسلط داشته‌اند و قراردادهای بزرگی را با دولت‌ها و نهادهای دولتی به دست آورده‌اند. اما ورق در حال برگشتن است.»
BCG، رولند برگر و Strategy& به درخواست‌ها برای اظهار نظر پاسخ ندادند.
فشارهای مالی
هرگونه تغییر قابل توجه در تکیه‌ی سنتی عربستان سعودی بر مشاوران - مشاوران پردرآمد اغلب تمام بخش‌های دولتی در ریاض را تامین می‌کنند و به شکل‌گیری سیاست‌های ملی کمک می‌کنند - ضربه‌ی بزرگی خواهد بود. قراردادهای PIF و شرکت‌های تابعه‌ی آن به تنهایی احتمالاً صدها میلیون دلار هزینه برای صنعت مشاوره ایجاد می‌کنند.
مطمئناً، حتی اگر عربستان سعودی هزینه‌ها را در برخی از پروژه‌های بزرگ کاهش دهد، این کشور در جاهای دیگر کار خود را افزایش می‌دهد و هزینه‌های آن همچنان بسیار زیاد خواهد بود. برای برخی از شرکت‌ها، ممنوعیت موقت PwC نیز می‌تواند فرصتی برای نفوذ بیشتر باشد.
بیشتر بخوانید: ممنوعیت مشاوره PwC از صندوق سعودی، رقبا را به دنبال کار می‌فرستد
به گفته‌ی Access KSA، یک مشاور تجاری مستقر در عربستان سعودی که برای آوردن شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خارجی به این کشور فعالیت می‌کند، دولت برای اجرای پروژه‌های بزرگ و ابتکارات تحت استراتژی چشم‌انداز ۲۰۳۰ به شبکه‌ی جهانی و تخصص شرکت‌های مشاوره‌ی بزرگ متکی است.
سعید السعدی (Said El-Saadi)، مدیرعامل این شرکت، گفت: «آنها قطعاً به آنها نیاز دارند و به نیاز خود ادامه خواهند داد، اما این باید یک هشدار باشد.» او هشدار داد: «عربستان پول مفت نمی‌دهد. آنها برای بالاترین ارزش، بالاترین قیمت را می‌پردازند و انتظار دارند بالاترین تحویل و بالاترین ارزش را دریافت کنند.»
تغییر در عربستان سعودی تا حدی به دلیل کاهش قیمت نفت خام و افزایش کسری بودجه است که چشم‌انداز را تیره کرده و فضا را رقابتی‌تر کرده است.
بیشتر بخوانید: تغییر تمرکز صندوق سعودی، بودجه‌ی برخی از پروژه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد
پیچیدگی این موضوع برای مشاوران این است که افکار عمومی نیز ممکن است در حال تغییر باشد. واکنش به ممنوعیت PwC نگاهی اجمالی به دیدگاه‌های محلی در حال تغییر ارائه داد - در رسانه‌های اجتماعی، برخی از سعودی‌ها از هزینه‌های سنگین برای مشاوران بین‌المللی ابراز تاسف کردند، در حالی که دیگران با حرارت بیشتری از استخدام محلی بیشتر حمایت کردند.
به گفته‌ی مریستانی از گروه مشاوره‌ی R، شرکت‌های جهانی اغلب مشاوران جوان را با دانش منطقه‌ای اندک اعزام می‌کنند و مدل‌های کسب‌وکار غربی را در بازارهایی به کار می‌برند که با پویایی‌های کاملاً متفاوتی عمل می‌کنند.
او گفت: «سپس مسئله‌ی هزینه وجود دارد. شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی می‌پرسند چرا باید میلیون‌ها دلار برای مشاوره‌ای بپردازند که هوش مصنوعی و تیم‌های داخلی اکنون می‌توانند سریع‌تر و ارزان‌تر تولید کنند.»
عقب‌نشینی جهانی
برای این بخش به طور کلی، تضعیف بازار در عربستان سعودی در یک مقطع حساس، در بحبوحه‌ی رکود در بازارهایی در سراسر چین و استرالیا تا آفریقا و بریتانیا رخ می‌دهد.
مشاوران گاهی اوقات به دلیل کار خود با عربستان سعودی مورد انتقاد قرار گرفته‌اند و برخی از مدیران حتی در گذشته با بررسی کنگره مواجه شده‌اند. در همین حال، پادشاهی قبلاً به بانکداران و مشاورانی که با آنها کار می‌کند هشدار داده است که در صورت همکاری با تحقیقات توسط قانونگذاران آمریکایی در مورد برخی از آن کارها، خطر پیگرد قانونی و حتی زندان را به جان می‌خرند.
بیشتر بخوانید: عربستان سعودی می‌گوید بانکدارانی که به تحقیقات LIV کمک می‌کنند، با خطر زندان مواجه هستند
تام رودنهاوز (Tom Rodenhauser)، مدیرعامل کندی اینتلیجنس (Kennedy Intelligence) که شرکت‌های مشاوره را ردیابی می‌کند، در مورد این صنعت گسترده گفت: «چندین مانع وجود دارد که کمترین آن عقب‌نشینی چین به عنوان یک بازار رو به رشد است. عقب‌نشینی‌های عربستان سعودی و بالقوه‌ی دولت فدرال ایالات متحده نیز تأثیرگذار است.»
حتی اگر بعید است که عربستان سعودی به طور کامل از این صنعت جدا شود، تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که نوع شرکت‌هایی که پادشاهی به دنبال آن خواهد بود، تغییر خواهد کرد. السعدی از Access KSA از قبل شاهد ترجیح شرکت‌های مشاوره‌ی داخلی خصوصی در مقابل برخی از بزرگترین شرکت‌ها است. او همچنین شاهد تمایل بیشتری به استخدام مشاوران سعودی است که می‌توانند همان خدمات را انجام دهند، اما با کسری از هزینه.
تغییر بالقوه‌ی دیگر، حرکت به سمت مشاوران اجرایی است. یک دهه پیش، زمانی که پادشاهی در حال مفهوم‌پردازی چشم‌انداز خود برای رشد بود، مشاوران استراتژی در اوج بودند. آنها بالاترین هزینه‌ها را دریافت می‌کردند و به پادشاهی کمک می‌کردند تا حس جهت‌گیری خود را توسعه دهد و برنامه‌های مفهومی گسترده‌ای را برای کشور ترسیم کند.
اما با پیشرفت پروژه‌ها از اسلایدهای مفهومی پاورپوینت به سایت‌های ساخت‌وساز واقعی، نوع تخصصی که پادشاهی به آن نیاز دارد در حال تغییر است. مشاوران در این کشور اکنون به طور فزاینده‌ای مجبورند کار اجرایی ارائه دهند که تضمین می‌کند پروژه‌های موجود به طور مؤثر اجرا می‌شوند.
آنها گفتند شرکت‌هایی که نتوانند با این تغییر اساسی در بازار سازگار شوند، ممکن است برای بردن کارهای جدید با مشکل مواجه شوند.
بهاوین شاه (Bhavin Shah)، مدیرعامل شرکت بوتیک Secretariat، گفت: «صنعت مشاوره در یک نقطه عطف جهانی قرار دارد. آیا مدل مشاوره‌ی سنتی پرتاب ارتش مردم به سمت مشکلات هنوز هم قابل دوام است؟»
— با همکاری امبرین چودوری، نیکولاس پاراسی، متیو مارتین، پل والاس و جنیفر سوران