لندن، 20 فوریه (رویترز) - به گفته وکلا و گروه‌های حقوق بشر، ده‌ها روس به دلیل دیدگاه‌های سیاسی خود تحت درمان اجباری روانپزشکی قرار می‌گیرند - روندی که به گفته آنها از زمان شروع جنگ در اوکراین سرعت گرفته است.
این عمل، یادآور روش کنترلی است که به طور گسترده در اتحاد جماهیر شوروی مورد استفاده قرار می‌گرفت و به عنوان "روانپزشکی تنبیهی" شناخته می‌شد، حتی اگر مقیاس فعلی آن بسیار کمتر از آنچه از اواخر دهه 1960 تا اوایل دهه 1980 دیده می‌شد، باشد.
برای این گزارش، رویترز داده‌های یک کارشناس بین‌المللی و دو گروه حقوق بشر روسی را تجزیه و تحلیل کرد، با سه وکیل مصاحبه کرد و مطالب مربوط به پرونده‌های دو فعال زن را که با حکم دادگاه برای انجام ارزیابی‌های روانپزشکی به بیمارستانی در سیبری فرستاده شده بودند، بررسی کرد.
این زنان، که شرح حال آنها برای اولین بار به طور مفصل در اینجا گزارش شده است، پس از چند هفته آزاد شدند اما این تجربه را یک مصیبت آسیب‌زا توصیف کردند.
یکاترینا فاتیانووا، 37 ساله، در 28 آوریل سال گذشته در بیمارستان روانپزشکی KKPND No.1 در شهر خود، کراسنویارسک، پس از متهم شدن به بی‌اعتبار کردن نیروهای مسلح روسیه با انتشار مقاله‌ای در یک روزنامه اپوزیسیون کوچک که در اوقات فراغت خود اداره می‌کرد، بستری شد. او نویسنده این مقاله نبود، که استدلال می‌کرد جنگ در اوکراین با انگیزه‌های امپریالیستی انجام می‌شود.
او در نامه‌های شکایت به مقامات، که توسط رویترز بررسی شده است، نوشت که در حالی که در بیمارستان بود، تحت روش‌های دردناک، تحقیرآمیز و غیرضروری از جمله معاینه زنان قرار گرفت.
فاتیانووا در 27 مه پس از آنکه پزشکان در سندی که توسط رویترز مشاهده شد، تشخیص دادند که او هیچ اختلال یا بیماری روانی ندارد، از بیمارستان مرخص شد.
او گفت: «من معتقدم که هدف واقعی از قرار دادن من در آنجا، سرکوب اخلاقی و انزوا از جامعه بود، احتمالاً به عنوان مجازاتی برای موضع فعال مدنی من.»
رابرت ون وورن، استاد هلندی و فعال حقوق بشر که دهه‌ها به مطالعه آنچه که او سوء استفاده سیاسی از روانپزشکی در روسیه توصیف می‌کند، پرداخته است، گفت که از سال 2022، زمانی که تهاجم تمام عیار به اوکراین آغاز شد، سالانه حدود 23 مورد از این دست را مستند کرده است، در حالی که میانگین سالانه بین سال‌های 2015 تا 2021 حدود 5 مورد بوده است.
وزارت دادگستری روسیه، کمیسر حقوق بشر و کرملین به درخواست‌ها برای اظهار نظر در مورد استفاده ادعایی از روانپزشکی برای اهداف سیاسی پاسخ ندادند. کرملین می‌گوید که درباره موارد فردی که از طریق سیستم عدالت کیفری می‌گذرند، بحث نمی‌کند، زیرا این موارد مربوط به دادگاه‌ها است.
بیمارستان KKPND No.1 به درخواست برای اظهار نظر پاسخ نداد.
مقیاس "نگران‌کننده"
در دوران شوروی، هزاران مخالف به دلایل سیاسی بستری شدند، بر این اساس که فقط یک فرد بیمار روانی با دولت کمونیستی مخالفت می‌کند. از جمله مشهورترین موارد می‌توان به ولادیمیر بوکوفسکی و جوزف برودسکی، شاعر برنده جایزه نوبل، اشاره کرد.
ون وورن در مصاحبه‌ای گفت که اگرچه این روند بسیار پایین‌تر از آن مقیاس است، اما با این وجود "نگران‌کننده" است. رویترز قبلاً گزارشی از احیای سایر روش‌های دوران شوروی در طول جنگ اوکراین منتشر کرده است، از جمله شکایت شهروندان از مخالفان مشکوک.
داینیوس پوراس، روانپزشک لیتوانیایی که به عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل در زمینه حق سلامتی فعالیت می‌کرد، گفت که در بسیاری از نقاط دیگر جهان، استفاده از درمان اجباری روانپزشکی رو به کاهش بوده و عموماً محدود به پرونده‌های جنایی خشونت‌آمیز است.
پوراس گفت که فرسایش اصلاحات دموکراتیک در روسیه "تأثیر مخربی بر روانپزشکی روسیه داشته است" و هشدار داد که استفاده روسیه از روانپزشکان منصوب شده توسط دولت در پرونده‌های دادگاه احتمالاً منجر به تصمیماتی می‌شود که در خدمت منافع مقامات ملی است.
او گفت که در روسیه، درمان اجباری "اکنون دوباره برای اهداف سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، همانطور که در زمان اتحاد جماهیر شوروی بود."
گروه حقوق بشری Memorial 48 نفر را شناسایی کرده است که به گفته آنها در حال حاضر در موارد با انگیزه سیاسی تحت چنین درمانی قرار دارند. از این تعداد، 46 نفر بستری در بیمارستان روانپزشکی هستند و دو نفر در حالی که در زندان هستند، تحت درمان سرپایی قرار دارند.
به گفته Memorial، رایج‌ترین اتهامات علیه آنها مربوط به انتقاد از جنگ است. این گروه حقوق بشری گفت که سیزده نفر از آنها بر اساس قوانین سانسور که اندکی پس از تهاجم روسیه تصویب شد، تحت تعقیب قرار گرفته‌اند.
بر اساس گزارش Memorial، جوان‌ترین فردی که به دلیل اعتراضات جنگی تحت درمان اجباری روانپزشکی قرار گرفته است، هفته گذشته در بیمارستان 20 ساله شد. او در سال 2023 به عنوان یک نوجوان به دلیل درخواست مجوز برای سازماندهی تظاهرات ضد جنگ مورد تحقیق قرار گرفت و دادگاه در فوریه سال گذشته دستور بستری شدن او را صادر کرد.
آناستازیا پیلیپنکو، وکیلی که نماینده افرادی بوده است که تحت درمان اجباری روانپزشکی قرار گرفته‌اند، به رویترز گفت که "رفتار پرخطر به شکل اظهارات عمومی ضد جنگ را نشانه اختلال روانی نمی‌داند."
پیلیپنکو نماینده هیچ‌کدام از افراد در این گزارش نیست.
بستری شدن در بیمارستان، بخش کوچکی از کل دستگیری‌ها و زندانی شدن‌ها به دلیل جرایم سیاسی، از جمله صحبت کردن علیه جنگ را تشکیل می‌دهد. بر اساس گزارش گروه حقوق بشری روسی OVD-Info، از زمان آغاز تهاجم تمام عیار، بیش از 20000 نفر به دلیل ابراز موضع ضد جنگ دستگیر شده‌اند. حدود 1155 نفر به طور جنایی متهم شده‌اند.
ون وورن گفت که برای کسانی که به عنوان بیمار روانپزشکی پذیرفته می‌شوند، آسیب اضافی ناشی از ماهیت بی‌انتهای بازداشت آنها و این واقعیت است که عقل آنها زیر سوال می‌رود.
«این ارزش آنچه را که فکر می‌کنید به چالش می‌کشد زیرا بیماری روانی نامیده می‌شود. و این تأثیر بسیار تضعیف‌کننده‌ای دارد.»
Memorial گفت که فردی که طولانی‌ترین مدت در یک پرونده با انگیزه سیاسی بستری شده است، آلبرت گوردجیان است که از سال 2017 پس از انتشار آنلاین مطالبی مبنی بر اینکه مقامات قضایی یک گروه جنایتکار سازمان یافته هستند و منفجر کردن قایق تفریحی یک تاجر نزدیک به ولادیمیر پوتین رئیس جمهور خوب خواهد بود، بستری شده است.
رویترز نتوانست برای اظهار نظر با گوردجیان تماس بگیرد.
"روانپزشکی تنبیهی"
فاتیانووا، روزنامه‌نگار کراسنویارسک، در شکایات خود گفت که افسران سرویس امنیتی FSB او را به بیمارستان KKPND No.1 بردند و او را تحت فشار قرار دادند تا فرم‌های پذیرش را امضا کند که اجازه درمان و رویه‌ها را بدون رضایت آگاهانه و داوطلبانه او صادر می‌کرد.
او گفت که در آنجا مجبور شد از شغل اصلی خود در یک شرکت مدیریتی استعفا دهد زیرا از دادن مرخصی به او خودداری کرد. او همچنین پس از شروع تحقیقات FSB در دسامبر 2023 از شغل قبلی خود در یک شرکت حمل و نقل اخراج شده بود.
او گفت که بیماران گاهی از پیاده‌روی‌های روزانه محروم می‌شدند، نان کپک زده به آنها داده می‌شد و اغلب با جیغ‌های زنان از طبقه دیگری از ساختمان آشفته می‌شدند.
وزارت بهداشت در پاسخ، شکایات فاتیانووا را رد کرد. با این حال، بازرس بهداشت منطقه‌ای در نامه‌ای به تاریخ 1 اکتبر گفت که به بیمارستان هشدار داده است که رضایت آگاهانه را از بیماران دریافت کند.
در دسامبر، فاتیانووا به دلیل مقاله روزنامه به دو سال کار اجباری محکوم شد، نوعی مجازات که در آن محکومان مجبورند در یک خوابگاه زندگی کنند و عمدتاً کارهای غیر ماهرانه مانند جمع‌آوری زباله یا پاک کردن برف را انجام دهند. او گفت که این حکم هنوز به اجرا در نیامده و در انتظار تجدیدنظر است.
او در حالی که در بیمارستان بود، با اولگا سوورووا، 56 ساله، فعال پرکار در مسائل اجتماعی و زیست محیطی آشنا شد که به رویترز گفت که او نیز در آنجا تحت آزمایش‌های تهاجمی و غیرضروری قرار گرفته است، اگرچه برخلاف فاتیانووا، او از امضای فرم رضایت خودداری کرد.
سوورووا در مصاحبه‌ای تلفنی گفت: «این روانپزشکی تنبیهی است. هدف از این کار، بدنام کردن من، کم‌اهمیت جلوه دادن مشارکت من ... و تهمت زدن به من و وادار کردن مردم به عدم اعتماد به من است.»
مدارک پرونده نشان می‌دهد که بستری شدن سوورووا ناشی از تحقیقات جنایی مبنی بر این است که او در اکتبر 2023 به دروغ یک افسر پلیس را به حمله متهم کرده است. سوورووا می‌گوید که این افسر با او بدرفتاری کرده است. او شکایت خود را با یک گزارش پزشکی که کبودی‌هایی را نشان می‌داد که نیاز به استفاده از آتل به مدت دو هفته داشت، تأیید کرد.
در دسامبر 2023، سوورووا در پرونده اتهام دروغین در فرودگاه کراسنویارسک پس از بازگشت از جلسه‌ای در مسکو با یکاترینا دونتسوا، سیاستمدار اپوزیسیون که به دنبال رقابت با پوتین در انتخابات بود، دستگیر شد.
سوورووا با امتناع از پذیرش تخلف، با دستور بازپرس برای دو ارزیابی روانپزشکی سرپایی فرستاده شد. در گزارشی، پزشکی گفت که او نشانه‌هایی از "اختلال شخصیت مختلط" از جمله رفتار تکانشی و "تمرکز بر تمایل به کمک به دیگران" نشان می‌دهد.
مدارک بررسی شده توسط رویترز نشان می‌دهد که دادگاهی در ماه مه سوورووا را برای تحقیقات بیشتر به عنوان بیمار بستری به KKPND No.1 فرستاد.
سوورووا گفت که تنها پس از شکایت از درمان خود پس از سه هفته مرخص شد و سند پزشکی حاکی از آن بود که هیچ اختلال روانپزشکی در او یافت نشده است.
سوورووا اعتراف کرد که در جریان دو جلسه دادگاه در سال‌های 2021 و 2024، او به طور علنی بازوی خود را برید و خون ریخت. او گفت که در هیچ یک از این دو مورد به طور جدی به خود آسیب نرسانده و به منظور برجسته کردن بی‌عدالتی‌ها عمل کرده است.
او گفت: «من روش‌هایی را انتخاب می‌کنم که بتواند توجه را جلب کند. اگر دلایل واقعی برای این وجود داشت که گمان کنم من یک بیماری روانپزشکی دارم، قطعاً از بیمارستان بیرون نمی‌آمدم.»
حقوق یتیمان
به گفته وکیلش، الکسی پریانیشنیکوف، اینگوار گورلانوف، 26 ساله اهل سیبری که والدینش در کودکی فوت کردند، برای اولین بار در سال 2019 زمانی که در مقابل اداره ریاست جمهوری در مسکو یک تحصن یک نفره برگزار کرد و خواستار ملاقات با پوتین در مورد حقوق یتیمان شد، به یک موسسه روانپزشکی فرستاده شد.
پلیس گورلانوف را دستگیر و به بیمارستان منتقل کرد. چند روز بعد، دادگاه به نفع درمان اجباری رأی داد.
پریانیشنیکوف به رویترز گفت که از آن زمان، گورلانوف پس از دستگیری‌های مکرر به دو بیمارستان روانپزشکی دیگر فرستاده شده است. او در فهرست فدرال "تروریست‌ها و افراط‌گرایان" قرار دارد و به اتهاماتی از جمله تحریک نفرت و توهین به یک افسر پلیس متهم شده است.
پریانیشنیکوف گفت که موکلش فردی عادی با "احساس بالای عدالت" است که هیچ خطری برای خود یا دیگران ندارد و باید به جای درمان بستری و داروهای ضد روان‌پریشی، تحت درمان قرار گیرد.
رویترز به طور پراکنده از طریق پیامک با گورلانوف که از 15 ژوئیه در یک مرکز روانپزشکی در شهر خود، نووکوزنتسک، بستری شده است، ارتباط برقرار کرده است. او گفت که اجازه دارد آخر هفته‌ها به مدت 10 دقیقه به تلفن خود دسترسی داشته باشد. گورلانوف گفت که تا اوایل فوریه هنوز در آنجا بیمار بود.
گورلانوف در پاسخ به این سوال که چه چیزی او را ترغیب می‌کند که به اعتراض ادامه دهد، پاسخ داد: «فرصتی برای کمک به تغییر سیاست‌ها در کشور به سمت بهتر.»
گزارش از لوسی پاپاخریستو و مارک تروولیان؛ ویرایش توسط فرانک جک دانیل