عملیات نظامی چند هفته‌ای اسرائیل در چندین شهر کرانه باختری، حدود 40,000 فلسطینی را از خانه‌هایشان آواره کرده است، که به گفته مورخان و محققان، این بزرگترین جابجایی غیرنظامیان در این منطقه از زمان جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1967 است.
کارزارهای اسرائیل علیه گروه‌های مسلح فلسطینی در سه بخش از شمال کرانه باختری، هزاران نفر از ساکنان را مجبور کرده است که در پناه دوستان و بستگان خود پناه بگیرند یا در سالن‌های عروسی، مدارس، مساجد، ساختمان‌های شهرداری و حتی یک سوله مزرعه اردو بزنند.
ارتش اسرائیل می‌گوید این عملیات صرفاً تلاشی برای سرکوب افزایش شبه‌نظامی‌گری در جنین، طولکرم و نزدیکی طوباس است و هدف آن افراد مسلحی هستند که به گفته آنها حملات تروریستی به غیرنظامیان اسرائیلی را انجام داده یا در حال برنامه‌ریزی آن هستند. فلسطینی‌ها بیم آن دارند که این تلاش پنهانی برای آواره کردن دائمی فلسطینی‌ها از خانه‌هایشان و اعمال کنترل بیشتر بر مناطق تحت اداره تشکیلات خودگردان فلسطین، یک نهاد نیمه خودمختار که در ماه‌های اخیر با شبه‌نظامیان نیز درگیر شده است، باشد.
بسیاری از آوارگان، نوادگان پناهندگانی هستند که در طول جنگ‌های پیرامون ایجاد دولت اسرائیل در سال 1948 از خانه‌های خود اخراج یا فرار کردند، دوره‌ای که در زبان عربی به عنوان نکبا شناخته می‌شود. آوارگی مجدد، حتی اگر موقت باشد، خاطرات دردناکی از ترومای اصلی در تاریخ فلسطین را زنده می‌کند.
در حالی که حدود 3,000 نفر به خانه‌های خود بازگشته‌اند، اکثر آنها پس از گذشت بیش از سه هفته بی‌خانمان باقی مانده‌اند - این آوارگی بزرگتر از یک کارزار مشابه اسرائیل در کرانه باختری در سال 2002 است، به گفته دو کارشناس فلسطینی و دو کارشناس اسرائیلی در تاریخ کرانه باختری. در آن سال، نیروها در اوج انتفاضه فلسطین، معروف به انتفاضه دوم، که با اعتراضات آغاز شد و به افزایش حملات فلسطینی‌ها به غیرنظامیان در اسرائیل منجر شد، به چندین شهر یورش بردند.
تعداد فعلی همچنین آوارگی در جریان درگیری‌های داخلی فلسطینی در اوایل سال جاری را که در آن تا 1,000 نفر از ساکنان جنین خانه‌های خود را ترک کردند، طبق گفته یک شورای رهبری ساکنان در آنجا، تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
مانند سال 2002، برخی از آوارگان در جریان این کارزار جدید، خانه‌ای برای بازگشت نخواهند داشت. ارتش اسرائیل ده‌ها ساختمان را در مناطقی که به آن حمله کرده است، تخریب کرده است، جاده‌ها، لوله‌های آب و خطوط برق را از بین برده است تا آنچه را که می‌گوید تله‌های انفجاری کار گذاشته شده توسط شبه‌نظامیان است، نابود کند.
دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد اعلام کرد که سیستم‌های آب و فاضلاب در چهار محله متراکم شهری، معروف به اردوگاه‌های پناهندگان، زیرا محل اسکان افرادی هستند که در سال 1948 آواره شده‌اند و نوادگان آنها، تخریب شده است. وی افزود که برخی از زیرساخت‌های آب با فاضلاب آلوده شده است.
حکیم ابوصفیه، که بر خدمات اضطراری در اردوگاه طولکرم نظارت دارد، گفت: «ما به نقطه‌ای رسیده‌ایم که اردوگاه‌های پناهندگان از کار افتاده‌اند.» آنها غیرقابل سکونت هستند. حتی اگر ارتش عقب‌نشینی کند، مطمئن نیستیم چه چیزی برای تعمیر باقی خواهد ماند.»
ابعاد کامل خسارت مشخص نیست، زیرا ارتش هنوز در اکثر مناطق مورد حمله خود فعال است، اما سازمان ملل متحد قبلاً خسارت شدیدی به بیش از 150 خانه در جنین ثبت کرده است. تا اوایل فوریه، ارتش اسرائیل انفجار حداقل 23 ساختمان را تایید کرده بود، اما از تایید آخرین تعداد سازه‌های تخریب شده خودداری کرده است.
رامی ابوسیریه، 53 ساله، یک سلمانی که مجبور شد در 27 ژانویه، اولین روز عملیات اسرائیل در آنجا، از خانه‌اش در طولکرم فرار کند، گفت: «سربازان منطقه به منطقه را تصرف می‌کنند، خانه‌ها، زیرساخت‌ها و جاده‌ها را تخریب می‌کنند.»
آقای ابوسیریه گفت: «اسرائیلی‌ها دو هدف دارند - اول، راندن پناهندگان از شمال کرانه باختری به سمت مناطق مرکزی، با هدف محو کردن کامل اردوگاه‌های پناهندگان.» آقای ابوسیریه افزود: «هدف دوم، از بین بردن مقاومت و تضعیف توانایی تشکیلات خودگردان فلسطین برای حکومت است.»
سخنگوی نیروهای دفاعی اسرائیل، سرهنگ دوم ناداو شوشانی، گفت که هدف ارتش ریشه‌کن کردن گروه‌های شبه‌نظامی، از جمله حماس، است که حملات تروریستی به غیرنظامیان اسرائیلی انجام می‌دهند.
سرهنگ شوشانی با اشاره به حمله حماس به اسرائیل در اکتبر 2023 که منجر به قتل حدود 1200 نفر و ربوده شدن حدود 250 گروگان شد، گفت: «هدف از این عملیات جلوگیری از ترور از مکان‌هایی در چند کیلومتری جوامع یهودی و جلوگیری از تکرار 7 اکتبر است.»
سرهنگ شوشانی تایید کرد که در برخی موارد به مردم دستور داده شده است که ساختمان‌های خاصی را در نزدیکی آنچه که او پناهگاه‌های شبه‌نظامیان خواند، ترک کنند. اما به طور کلی، سرهنگ شوشانی هرگونه سیاست گسترده‌تر "تخلیه اجباری یا آواره کردن فلسطینی‌ها" را رد کرد. او افزود: «اگر مردم بخواهند جابجا شوند، طبیعتاً مجاز به این کار هستند.» حدود 3000 نفر توانسته‌اند به اردوگاه الفره در نزدیکی طوباس بازگردند.
اما فلسطینی‌های آواره شده گفتند که در جنین و طولکرم سربازان با استفاده از بلندگو دستورات کلی تخلیه را صادر کردند و به آنها دستور دادند که محل را ترک کنند.
اوس خادر، 29 ساله، صاحب یک سوپرمارکت که در 27 ژانویه از طولکرم فرار کرد، گفت: «ما مجبور شدیم اردوگاه را ترک کنیم - ارتش تهدید کرد که به سمت ما شلیک می‌کند.» آقای خادر افزود: «آنها از مگافون استفاده کردند و به مردم دستور دادند که یا محل را ترک کنند یا مورد اصابت گلوله قرار خواهند گرفت.»
ارتش در پاسخ به این حادثه و حوادث مشابه، در بیانیه‌ای تکرار کرد که هیچ دستور تخلیه‌ای صادر نشده است، اما به همه کسانی که مایل به ترک محل بوده‌اند، گذرگاه امنی ارائه شده است. در این بیانیه آمده است که نیروها در محله آقای خادر فعالیت می‌کردند زیرا "زیرساخت‌های تروریستی و سلاح‌هایی را کشف کرده‌اند که تروریست‌ها در یک کتابفروشی پنهان کرده بودند."
فلسطینی‌ها توضیحات ارتش را رد می‌کنند و به درخواست‌های وزرای کلیدی در دولت راست افراطی اسرائیل برای تشویق فرار فلسطینی‌ها از کرانه باختری، تخریب تشکیلات خودگردان فلسطین و الحاق این منطقه استناد می‌کنند.
اسرائیل در سال 1967 کرانه باختری را از اردن تصرف کرد و فلسطینی‌ها را از چندین روستا در نزدیکی اسرائیل اخراج کرد و باعث فرار صدها هزار نفر دیگر به اردن شد. از آن زمان، اسرائیل به تدریج کنترل خود را تثبیت کرده است و صدها شهرک، اغلب در زمین‌های خصوصی فلسطینی، برای صدها هزار غیرنظامی اسرائیلی ساخته است و یک ساختار قانونی دو لایه ایجاد کرده است که منتقدان آن را یک نظام آپارتاید توصیف کرده‌اند. اسرائیل این اتهام را به شدت رد می‌کند.
تلاش‌ها برای تثبیت کنترل اسرائیل بر این منطقه پس از روی کار آمدن دولت فعلی اسرائیل در سال 2022 تسریع شد.
بزالل اسموتریچ، یک رهبر شهرک‌نشین که به وزیر دارایی تبدیل شده است، به بخشی از یک واحد نظامی با نفوذ که پروژه‌های ساختمانی فلسطین را در بیشتر مناطق کنترل می‌کند، اختیار داده شد.
قدرت‌گیری او سوء ظن‌ها را در مورد اهداف دولت افزایش داد: آقای اسموتریچ در سال 2017 یک طرح مفصلی منتشر کرد که کنترل دائمی اسرائیل بر این منطقه را پیشنهاد می‌کرد. بر اساس این طرح، فلسطینی‌ها از حق رای محروم می‌شدند، حداقل در ابتدا، و کسانی که کنترل اسرائیل را نمی‌پذیرفتند، برای مهاجرت پول دریافت می‌کردند، یا اگر به خشونت متوسل می‌شدند، کشته می‌شدند.
دولت همچنین محدودیت‌های فزاینده‌ای را بر رفت و آمد فلسطینی‌ها در کرانه باختری اعمال کرده است. آنروا، آژانس سازمان ملل متحد که از پناهندگان فلسطینی و نوادگان آنها مراقبت می‌کند را ممنوع کرده است. و تلاش‌های فعالان راست افراطی اسرائیلی را برای بیرون راندن هزاران چوپان فلسطینی از مناطق دورافتاده اما استراتژیک این منطقه، مهار نکرده است.
مها نصار، مورخ فلسطینی آمریکایی در دانشگاه آریزونا، گفت: «آنچه این لحظه را بی‌سابقه می‌کند، نه تنها مقیاس آوارگی، بلکه گفتمان همراه آن است که به طور فزاینده‌ای ایده آوارگی اجباری دائمی را عادی می‌کند.»
وی افزود: «این نشان دهنده یک تشدید قابل توجه در درگیری دیرینه است، درگیری که تهدید می‌کند چشم انداز سیاسی و جمعیتی منطقه را اساساً تغییر دهد.»
هیبا یزبک در تهیه گزارش از اورشلیم مشارکت داشته است.