کشورهای اروپایی امروز مکانیزم ماشه را علیه ایران فعال کردند. این مکانیزم بخشی از قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل است که بر توافق هسته‌ای ایران در سال 2015 نظارت دارد. این مکانیزم به هر یک از طرفین توافق اجازه می‌دهد تا در صورت عدم رعایت تعهدات ایران، تحریم‌های سازمان ملل را تقریباً به طور خودکار بازگرداند. فرانسه، آلمان و بریتانیا – که به عنوان E3 شناخته می‌شوند – تهدید کرده بودند که اگر تهران مذاکرات هسته‌ای با واشنگتن را از سر نگیرد یا همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را از سر نگیرد، تا پایان آگوست این مکانیزم را فعال خواهند کرد.
زمان‌بندی این اقدام عمدی است. اقدام پیش از اکتبر تضمین می‌کند که روسیه، که روابط دوستانه‌ای با ایران دارد، نتواند از ریاست آینده خود بر شورای امنیت سازمان ملل برای پیچیده‌تر کردن این روند استفاده کند.
روز سه‌شنبه، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تأیید کرد که بازرسان اخراج شده توسط ایران در ماه جولای، پس از گفتگو با مقامات اروپایی بازگشته‌اند، اما تاکنون تنها به نیروگاه هسته‌ای غیرنظامی ایران دسترسی داشته‌اند. این اولین گام از زمان توقف همکاری تهران با نهاد نظارتی در طول جنگ ژوئن آن با اسرائیل است.
زاویه دید چین
در حالی که تحریم‌های تازه مستقیماً بخش نفتی ایران را شامل نمی‌شوند، اما می‌توانند وابستگی تهران به پکن را به عنوان مشتری نهایی، عمیق‌تر کنند.
چین بزرگترین خریدار نفت ایران است و تقریباً 90 درصد از صادرات نفت ایران را دریافت می‌کند. ایران تامین‌کننده حیاتی نفت خام برای پالایشگاه‌های "تی‌پات" مستقل چین بوده و محموله‌های تخفیف‌دار را ارائه می‌دهد که تحریم‌های غرب را دور می‌زنند.
در ژانویه 2025، عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد سابق ایران، گفت که طی 10 ماه گذشته، صادرات نفت ایران از 30 میلیارد دلار فراتر رفته است. یک تخمین تقریبی نشان می‌دهد که چین در سال 2024 حدود 27 میلیارد دلار از این صادرات را به خود اختصاص داده است.
اما تحریم‌های آمریکا تحت کارزار فشار حداکثری رئیس‌جمهور دونالد ترامپ، این پالایشگاه‌های تی‌پات را تحت فشار قرار داده است. تنها هفته گذشته، ایالات متحده دو اپراتور مستقر در چین را که در پایانه‌های نفتی و ذخیره‌سازی فعالیت می‌کردند، تحریم کرد.
در نتیجه، واردات نفت چین از ایران کاهش یافته است. در ماه مارس، شرکت داده کپلر (Kpler) تخمین زد که چین حدود 1.71 میلیون بشکه در روز (bpd) از ایران وارد کرده که تقریباً 13 درصد از کل واردات نفت خام آن را تشکیل می‌دهد. اما تا ماه آوریل، این رقم بیش از نصف کاهش یافته و به 740,000 بشکه در روز رسیده است. در اوایل ژوئن، بلومبرگ گزارش داد که ایران در ماه می تنها کمی بیش از 1.1 میلیون بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی به چین صادر کرده است که نسبت به ماه قبل افزایش، اما نسبت به سال گذشته 20 درصد کاهش داشته است.
پکن همزمان روابط خود را با تولیدکنندگان خلیج فارس عمیق‌تر کرده است: تنها در اوایل این ماه، شرکت دولتی ژنهوا اویل (Zhenhua Oil) قرارداد خرید خود را با شرکت ادنوک (ADNOC) ابوظبی دو برابر کرد و حدود 200,000 بشکه در روز از میدان نفتی بو حصا (Bu Hasa) را تضمین نمود.
راه رفتن روی لبه تیغ
این خطر نیز وجود دارد که تحریم‌های سازمان ملل چین را وادار کند تا در مورد برخی سرمایه‌گذاری‌های طولانی‌مدت وعده داده شده در ایران، تجدید نظر کند. حتی پیش از تهدید تحریم‌های ماشه‌ای، بی‌ثباتی سیاسی و مالی در ایران باعث شده بود پکن در تبدیل تعهدات به پروژه‌های واقعی محتاط باشد.
در مرکز این انتظارات، توافقنامه همکاری استراتژیک 25 ساله است که بین دو کشور در سال 2021 امضا شد. پیش‌نویس این توافقنامه، تا 400 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری چین در بخش‌های بانکی، مخابراتی، بنادر، راه‌آهن، بهداشت و سایر بخش‌های ایران را در طول مدت قرارداد پیش‌بینی کرده بود. در مقابل، چین جریان پایداری از نفت ایران با تخفیف‌های سنگین را تضمین می‌کرد. اما چهار سال بعد، بخش کوچکی از این سرمایه‌گذاری محقق شده است و تحریم‌های تازه سازمان ملل، لایه دیگری از بی‌اطمینانی را اضافه خواهد کرد و بانک‌ها، پیمانکاران و شرکت‌های دولتی را از پذیرش ریسک‌های سیاسی و انطباقی مرتبط با تجارت با ایران دلسرد خواهد ساخت.
اما استراتژی پکن در این زمینه ممکن است تحت تأثیر اولویت‌های گسترده‌تر آن، به ویژه از سرگیری مذاکرات تجاری با واشنگتن نیز باشد. پکن در شرایطی که مذاکره‌کنندگان آن تلاش می‌کنند تا تعرفه‌های ترامپ را کاهش داده و روابط اقتصادی رو به زوال را تثبیت کنند، انگیزه کمی برای ایجاد اصطکاک تازه با ایالات متحده – که از E3 در پیگیری تحریم‌های ماشه‌ای حمایت کرده است – دارد. وال استریت ژورنال روز دوشنبه گزارش داد که لی چنگ‌گنگ، دستیار ارشد مذاکره‌کننده اصلی پکن، این هفته برای دیدار با مقامات ارشد ایالات متحده در واشنگتن حضور دارد.
حتی در میان این فشارها، پکن تاکید می‌کند که امنیت انرژی آن یک اولویت اصلی باقی می‌ماند. پس از مذاکرات تجاری در استکهلم در اوایل این ماه، وزارت امور خارجه چین در پلتفرم X نوشت: «چین همواره تامین انرژی خود را به شیوه‌ای که منافع ملی ما را تامین کند، تضمین خواهد کرد.»
چین و روسیه چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
مسکو قبلاً برای کاهش تهدید تحریم‌های ماشه‌ای اقدام کرده است. روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کرده تا قطعنامه 2231 را شش ماه دیگر، تا آوریل 2026، تمدید کند.
چین نیز در پشت صحنه فعال بوده است. روز دوشنبه، کاظم غریب‌آبادی, معاون وزیر امور خارجه ایران, با ما ژائوکسو, معاون وزیر امور خارجه چین, تماس تلفنی داشت. بر اساس بیانیه غریب‌آبادی، ما بر اهمیت حل مسائل از طریق راه‌حل‌های سیاسی و دیپلماتیک تأکید کرد و reiterated نمود که چین به ایفای "نقش سازنده" خود ادامه خواهد داد. چهارشنبه شب، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، با کنگ پئیوو، سفیر چین در ایران، دیدار کرد.
با این حال، روسیه یا چین کار زیادی برای خنثی کردن اجرای این مکانیزم نمی‌توانند انجام دهند. این مکانیزم به گونه‌ای طراحی شده است که اگر شورای امنیت نتواند لغو تحریم‌ها را تمدید کند، تمام اقدامات سازمان ملل پیش از سال 2015 به طور خودکار بازمی‌گردند و حتی اعضای دائم را نیز از وتوی این نتیجه ناتوان می‌سازد.
چشم‌انداز آینده
سوال بزرگتر برای پکن، سیاسی است: عمق وفاداری آن به تهران چقدر است؟ فشار تحریم‌ها، ایران را به طور فزاینده‌ای به چین وابسته خواهد کرد، اما این رابطه برای پکن ممکن است بیشتر ناشی از عمل‌گرایی باشد تا وفاداری. میزان حمایت چین از تهران تحت تحریم‌های بین‌المللی تازه، نامشخص باقی می‌ماند. آنچه تاکنون از پکن دیده‌ایم، یک عمل تعادلی دقیق بوده است: حمایت عمومی از دیپلماسی، در حالی که در خفا منافع خود را حفظ می‌کند.