مدیرکل آژانس اتمی سازمان ملل متحد روز چهارشنبه گفت که ایران هنوز با دسترسی آژانس به سایت‌های اصلی غنی‌سازی این کشور موافقت نکرده است، اگرچه تیم بازرسان بین‌المللی اخیراً پس از حملات ژوئن اسرائیل و آمریکا بازگشته‌اند.
حملات بمباران آمریکا و اسرائیل به شدت به سایت‌های هسته‌ای ایران در فردو، اصفهان و نطنز آسیب رساند. پنتاگون می‌گوید این حملات برنامه ایران را تا دو سال به تأخیر انداخت، اما کارشناسان همچنان در تلاشند تا وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران و پتانسیل تهران برای بازسازی توانایی هسته‌ای خود را مشخص کنند.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در واشنگتن به خبرنگاران گفت که بازدید بازرسان از این سایت‌ها ضروری است و آژانس در حال حاضر در حال مذاکره با مقامات ایرانی در مورد نحوه انجام این کار است.
گروسی گفت: «می‌توانم بگویم کار ما شروع شده است. ما هنوز به جایی که می‌خواستم باشیم نرسیده‌ایم. این را پنهان نمی‌کنم. اما در عین حال، به عنوان یک دیپلمات، همیشه در حال کار هستم.»
گروسی با استناد به تصاویر ماهواره‌ای و سایر اطلاعات، گفت که آژانس معتقد نیست که از زمان حمله آمریکا و اسرائیل، انتقال عمده‌ای از مواد هسته‌ای از این سایت‌ها صورت گرفته باشد.
او اظهار داشت: «ما هیچ حرکت عمده‌ای از مواد را نمی‌بینیم و باور نداریم که صورت گرفته باشد.»
اظهارات گروسی در لحظه‌ای حساس در تلاش‌ها برای مهار فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطرح می‌شود. ایران قبل از حملات آمریکا و اسرائیل در ماه ژوئن که خسارات شدیدی به بسیاری از تأسیسات کلیدی آن وارد کرد، به اندازه کافی اورانیوم با غنای بالا برای ساخت تا ۱۰ سلاح هسته‌ای تولید کرده بود.
به گفته دیپلمات‌های درگیر در بحث‌ها، انتظار می‌رود روز پنجشنبه بریتانیا، فرانسه و آلمان تمام تحریم‌های بین‌المللی رفع شده تحت توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را به دلیل نقض گسترده توافق توسط تهران، علیه ایران بازگردانند.
رئیس‌جمهور ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای خارج شد و ایران یک سال بعد برنامه هسته‌ای خود را افزایش داد. قدرت‌های اروپایی به توافق پایبند ماندند.
دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند، اگر سه کشور اروپایی تصمیم به اعمال مجدد اقدامات مالی علیه ایران بگیرند، روز پنجشنبه به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع خواهند داد که روند بازگشت ۳۰ روزه را آغاز می‌کنند که تهران را تحت رژیم تحریم‌های جامع قبل از توافق قرار خواهد داد.
چنین گامی به دیپلماسی پایان نخواهد داد، اما تهران را تحت فشار قرار خواهد داد تا بازرسان را به دسترسی مورد نظر آژانس سازمان ملل برساند و قبل از پایان ۳۰ روز، با آمریکا وارد مذاکره شود.
آمریکا و تهران در مورد قالب مذاکرات آینده اختلاف نظر دارند. دولت ترامپ اصرار دارد که چنین مذاکراتی باید شامل دیدارهای مستقیم بین مقامات آمریکایی و ایرانی باشد. ایران اصرار دارد که چنین مذاکراتی غیرمستقیم باشد و به دنبال تضمینی است که در آینده مورد حمله قرار نخواهد گرفت.
گروسی روز چهارشنبه با وزیر امور خارجه، مارکو روبیو، دیدار کرد و روز سه‌شنبه با استیو ویتکوف، فرستاده ترامپ در امور ایران، و کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا، گفت‌وگو کرد.
ایران گام‌های محتاطانه‌ای برای بهبود روابط با آژانس گروسی برداشته است، از جمله اجازه بازدید بازرسان از بوشهر در این هفته، جایی که ایران یک نیروگاه هسته‌ای دارد که به سوخت تامین‌شده توسط روسیه متکی است.
اما گروسی تأکید کرد که بازرسی‌های گسترده‌تری لازم است و آژانس رویکرد تدریجی نخواهد داشت.
گروسی در مورد بوشهر گفت: «ما بازرسی‌هایی را که باید انجام دهیم اعلام می‌کنیم. این تنها مکان نیست. چیزی به اسم کار بازرسی سفارشی وجود ندارد.»
پس از درگیری‌های ماه ژوئن، ایران قانونی را تصویب کرد که به همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایان می‌داد. گروسی نیز تقریباً در همان زمان بازرسان خود را به دلیل نگرانی از امنیت آنها از کشور خارج کرد.
گروسی در حالی با ایران مذاکره کرده است که تحت حفاظت ویژه شبانه‌روزی سرویس‌های امنیتی اتریش به دلیل تهدید خاصی از سوی افراد مرتبط با ایران قرار گرفته بود. ایران، گروسی و آژانس او را به کمک به جرقه درگیری‌های ماه ژوئن متهم کرد و گفت که تحت رهبری او این تصور ایجاد شده است که ایران برنامه سلاح‌های هسته‌ای دارد.
تهران می‌گوید کار هسته‌ای آن بخشی از برنامه تسلیحاتی نیست. آژانس سازمان ملل بارها هشدار داده است که دیگر نمی‌تواند ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌های ایران را تضمین کند.
تصمیم ایران برای کاهش همکاری با آژانس اتمی پس از حملات ژوئن، یکی از مسائل کلیدی در اقدام مورد انتظار اروپا در روز پنجشنبه در سازمان ملل برای فعال کردن بند بازگشت تحریم‌ها در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ است. پس از فعال شدن بازگشت تحریم‌ها، یک فرآیند ۳۰ روزه آغاز می‌شود که در پایان آن، تمام تحریم‌های قبل از سال ۲۰۱۵ مجدداً اعمال خواهند شد.
بازگشت تحریم‌ها، فروش تسلیحات متعارف و فروش موشک‌های بالستیک و قطعات آن را خلاف قوانین بین‌المللی کرده و بیشتر فعالیت‌های هسته‌ای ایران را ممنوع می‌کند. تحریم‌های قدیمی شامل محدودیت‌های شدیدی بر بسیاری از بانک‌ها و شرکت‌های کشتیرانی ایرانی و همچنین افراد و نهادهای مرتبط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود. این تحریم‌ها کشورها را تشویق می‌کرد تا کشتی‌های ایرانی را برای کالاهای قاچاق نظارت کنند.
این تحریم‌ها می‌تواند فشار بیشتری بر اقتصاد و ارز متزلزل ایران وارد کند و امیدهای عناصر اصلاح‌طلب‌تر در ایران برای احیای توافق ۲۰۱۵ به شکلی و پایان دادن به تحریم‌های غربی را از بین ببرد.
چین و روسیه نمی‌توانند از حق وتوی خود برای جلوگیری از اعمال مجدد تحریم‌ها استفاده کنند.
مهلت ۳۰ روزه بازگشت تحریم‌ها به ایران آخرین فرصت را می‌دهد تا گام‌هایی برای جلوگیری از اعمال مجدد تحریم‌ها بردارد. قدرت‌های اروپایی در ماه ژوئیه به ایران گفتند که اگر ایران همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از سر بگیرد و وارد مذاکرات هسته‌ای با آمریکا شود، می‌توانند با به تعویق انداختن اقدامات اقتصادی برای شش ماه موافقت کنند.
مقامات آمریکایی به طور کلی از دیپلماسی بازگشت تحریم‌ها توسط اروپا حمایت کرده‌اند. وزرای خارجه سه کشور اروپایی روز چهارشنبه برای اتخاذ تصمیم نهایی تماس تلفنی برقرار کردند و با روبیو برای هماهنگی صحبت کردند.
سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: «رهبری ایران باید منافع مردم خود را بر جاه‌طلبی‌های گمراه‌کننده تسلط منطقه‌ای ترجیح دهد. این به معنای درگیر شدن در مذاکرات مستقیم و معنادار با ایالات متحده و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. ما در مورد بازگشت تحریم‌ها با شرکای E3 خود هماهنگ هستیم.»
اعمال مجدد تحریم‌های بین‌المللی تنها تأثیری متوسط بر اقتصاد از پیش متزلزل ایران خواهد داشت و به طور بالقوه باعث تضعیف ارز و افزایش تورم می‌شود. بعید نیست چین خرید نفت ایران را که منبع اصلی درآمد دولت ایران است، متوقف کند. با این حال، ایران بار دیگر به دلیل برنامه هسته‌ای خود در مجامع بین‌المللی برجسته خواهد شد، موقعیتی سیاسی که در گذشته از آن ناراحت بوده است.
برای مایکل آر. گوردون به [email protected] و برای لارنس نورمن به [email protected] بنویسید.