ساعت 9:40 صبح روز 4 آگوست سال گذشته، پرواز W598 ماهان ایر از تهران در فرودگاه بین‌المللی شرمتیوو مسکو به زمین نشست.
در میان مسافران، علی کالوند، دانشمند هسته‌ای 43 ساله ایرانی، به همراه چهار کارمند که ادعا می‌کردند از شرکت مشاوره او به نام داماوَندتِک (DamavandTec) مستقر در یک دفتر کوچک در پایتخت ایران هستند، حضور داشتند.
اما این یک پوشش بود. ایرانی‌ها با گذرنامه‌های خدمات دیپلماتیک به روسیه سفر کرده بودند، برخی از این گذرنامه‌ها شماره‌های متوالی داشتند و تنها چند هفته قبل از سفر در یک روز صادر شده بودند.
یکی از اعضای این هیئت، دانشمند هسته‌ای ایرانی بود که به گفته مقامات غربی، برای سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی (سپند - SPND) کار می‌کند. این واحد تحقیقات نظامی محرمانه توسط دولت آمریکا به عنوان "سازمان جانشین مستقیم برنامه جنگ‌افزار هسته‌ای ایران پیش از سال 2004" توصیف شده است.
یکی دیگر از اعضا، رئیس سابق شرکتی بود که به دلیل فعالیت به عنوان جبهه تدارکاتی برای سپند، تحت تحریم‌های آمریکا قرار گرفته بود. به گفته این مقامات، آخرین نفر از این گروه، یک افسر ضداطلاعات نظامی ایرانی بود.
تحقیقات فایننشال تایمز (FT) نشان داده است که این هیئت ایرانی از موسسات علمی روسیه بازدید کرده است که فناوری‌های دوگانه (کامپوننت‌های با کاربردهای غیرنظامی اما به گفته کارشناسان، دارای ارتباط بالقوه با تحقیقات جنگ‌افزار هسته‌ای) تولید می‌کنند.
این تحقیق بر اساس نامه‌ها، اسناد مسافرتی و سوابق شرکت‌های ایرانی و روسی، و همچنین مصاحبه با مقامات غربی و کارشناسان عدم اشاعه استوار است.
فایننشال تایمز همچنین نامه‌ای را بررسی کرده است که توسط داماوَندتِک در ماه مه سال گذشته به یک تأمین‌کننده روسی ارسال شده و در آن، کالوند علاقه خود را به خرید چندین ایزوتوپ از جمله تریتیم (Tritium) ابراز کرده است. تریتیم ماده‌ای با کاربردهای غیرنظامی است، اما می‌تواند برای افزایش بازده کلاهک‌های هسته‌ای نیز استفاده شود و تحت قوانین بین‌المللی عدم اشاعه به شدت کنترل می‌شود.
سفر به روسیه در زمانی انجام شد که دولت‌های غربی در حال مشاهده الگویی از فعالیت‌های مشکوک توسط دانشمندان ایرانی، از جمله تلاش برای تهیه فناوری‌های مرتبط با هسته‌ای از خارج از کشور، بودند.
آژانس‌های اطلاعاتی غربی بر این باورند که ایران در گذشته یک برنامه مخفی جنگ‌افزار هسته‌ای داشته است (جدا از تلاش‌هایش برای تولید سوخت هسته‌ای) که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، آن را در سال 2003 متوقف کرد.
پیش از حملات اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در ماه ژوئن، واشنگتن معتقد بود که ایران این برنامه تسلیحاتی را دوباره تأیید نکرده است. اما آمریکا هشدار داد که ایران اقداماتی انجام داده است که ساخت بمب را، در صورت تصمیم‌گیری، آسان‌تر می‌کند.
در ماه مه، آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه سپند اعمال کرد و هشدار داد که این سازمان در حال کار بر روی "فعالیت‌های تحقیق و توسعه دوگانه قابل استفاده در جنگ‌افزارهای هسته‌ای و سامانه‌های پرتاب جنگ‌افزارهای هسته‌ای" است.
کارشناسانی که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را دنبال کرده‌اند، می‌گویند راهبرد این کشور همواره ابهام محاسبه‌شده بوده است. این رویکرد از نقض صریح هنجارهای عدم اشاعه جلوگیری می‌کند، در حالی که احتمالاً از تحقیقات علمی برای پیشبرد دانش مورد نیاز، در صورت تصمیم تهران برای دستیابی به بمب، استفاده می‌کند.
دیوید آلبرایت (David Albright)، کارشناس برنامه هسته‌ای ایران که اکنون ریاست "مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی" (Institute for Science and International Security) را بر عهده دارد، می‌گوید: «ما این را نوعی برنامه جنگ‌افزار هسته‌ای می‌دانیم – برای کوتاه‌تر کردن زمان. رهبری به دلایل مختلفی نمی‌خواست تصمیمی برای ساخت سلاح بگیرد. این نوع فعالیت تحقیقاتی به رهبری اجازه می‌داد که بگوید برنامه جنگ‌افزار هسته‌ای وجود ندارد.»
مأموریت ایران به روسیه که توسط فایننشال تایمز کشف شده، به خودی خود شواهدی ارائه نمی‌دهد که ارزیابی‌های غربی از برنامه هسته‌ای ایران را تغییر دهد، اما این یکی از نمونه‌هایی از فعالیت‌هایی است که نگرانی‌هایی را در آژانس‌های اطلاعاتی غربی ایجاد کرده است.
ایران همواره تکذیب کرده است که به دنبال جنگ‌افزارهای هسته‌ای بوده است و فتوای مذهبی خامنه‌ای مبنی بر ممنوعیت استفاده از آنها را دلیل می‌آورد. این کشور مدعی است که برنامه هسته‌ای‌اش کاملاً صلح‌آمیز است. دولت ایران، در تماس با سفارت خود در بریتانیا، به سوالات مربوط به سفرهای به روسیه یا هدف آنها پاسخی نداد.
در همین حال، موضع روسیه همواره مخالفت با ساخت بمب هسته‌ای توسط ایران بوده است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس جمهور ولادیمیر پوتین، به درخواست برای اظهار نظر پاسخی نداد.
این اسناد نمی‌گویند که هیئت ایرانی به دنبال چه فناوری یا دانشی از این شرکت‌ها در روسیه بود. با این حال، چندین کارشناس عدم اشاعه که با فایننشال تایمز تماس گرفتند، می‌گویند که پیشینه اعضای هیئت، انواع شرکت‌های روسی که با آنها دیدار کردند، و ترفندهایی که در طول سفر آنها استفاده شد، مشکوک است.
پرانای وادی (Pranay Vaddi)، که تا ژانویه 2025 به عنوان مدیر ارشد عدم اشاعه در شورای امنیت ملی آمریکا خدمت می‌کرد، می‌گوید: «با توجه به وضعیت کنونی روسیه و ایران، نگران‌کننده است که این نوع افراد بتوانند چنین ملاقاتی در روسیه داشته باشند.»
«صرف‌نظر از اینکه آیا روس‌ها قطعات یا فناوری را به اشتراک می‌گذارند یا خیر… [سپند] سازمانی است که آن را به‌طور خاص برای کار بر روی جنگ‌افزارهای هسته‌ای به کار خواهد گرفت.»
ایان استوارت (Ian Stewart)، مهندس هسته‌ای سابق وزارت دفاع بریتانیا که رئیس دفتر واشنگتن مرکز جیمز مارتین برای مطالعات عدم اشاعه (CNS) است، می‌افزاید: «در حالی که ممکن است توضیحات بی‌خطری برای این بازدیدها وجود داشته باشد، مجموع اطلاعات موجود به این احتمال اشاره دارد که سپند ایران به دنبال حفظ دانش مرتبط با جنگ‌افزارهای هسته‌ای خود از طریق بهره‌برداری از تخصص روسیه است.»
اوایل سال 2024، کالوند درخواستی از وزارت دفاع ایران دریافت کرد – تا از شرکت کوچک خود، داماوَندتِک، برای ترتیب دادن یک هیئت حساس برای سفر به مسکو استفاده کند، این موضوع بر اساس مکاتبات مورد بررسی فایننشال تایمز مشخص شده است.
تا ماه مه، کالوند، که مسلط به زبان روسی است و مدرک فیزیک هسته‌ای از مؤسسه پلی‌تکنیک کی‌یف دارد، نامه‌ای را در شرکت مشاوره خود از اولگ ماسلنیکوف (Oleg Maslennikov)، دانشمند 78 ساله روسی، دریافت کرد. این نامه کالوند و چهار نفر دیگر را به یک بازدید رسمی از یکی از شرکت‌های ماسلنیکوف در مسکو دعوت می‌کرد.
با این حال، این هیئت گروهی از دانشگاهیان عادی نبود. طبق اسناد شرکتی ایران، تحریم‌ها و مقامات غربی، اعضای این گروه مسافرتی ارتباط قوی با سپند دارند.
در میان تمام عناصر مختلف فعالیت‌های هسته‌ای ایران، سپند یکی از بحث‌برانگیزترین و مورد توجه‌ترین سازمان‌ها توسط آژانس‌های اطلاعاتی غربی است.
سپند، واحد تحقیقاتی فوق سری تحت کنترل وزارت دفاع ایران، توسط آمریکا به عنوان "مسئول اصلی تحقیق در زمینه توسعه جنگ‌افزارهای هسته‌ای" توصیف شده است.
این سازمان در سال 2011 توسط محسن فخری‌زاده (Mohsen Fakhrizadeh)، فیزیکدانی که به همراه همکار نزدیکش، فریدون عباسی‌دوانی (Fereydoon Abbasi-Davani)، در سال 2007 توسط سازمان ملل به دلیل "دخالت در فعالیت‌های موشکی هسته‌ای یا بالستیک ایران" تحریم شده بود، تأسیس شد.
فخری‌زاده به طور گسترده به عنوان معمار برنامه جنگ‌افزار هسته‌ای ایران پیش از سال 2003، معروف به طرح آماد، شناخته می‌شد. ایران از دیرباز وجود آماد یا هرگونه فعالیت جنگ‌افزار هسته‌ای را انکار کرده است.
در سال 2021، عباسی‌دوانی به یک روزنامه دولتی ایران گفت که فخری‌زاده بعداً سپند را تأسیس کرد و توانست "مقاومت کند و سازمان را تقویت کند". آمریکا و هیئت مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) معتقدند که سپند به جانشین نهادی آماد تبدیل شده است.
در سال 2010، عباسی‌دوانی از یک سوءقصد جان سالم به در برد، زمانی که مردی روی موتورسیکلت، بمبی را به خودروی او در مسیر رفتن به محل کار در تهران چسباند. یک دهه بعد، در سال 2020، فخری‌زاده در یک کمین کنار جاده‌ای که به طور گسترده به اسرائیل نسبت داده شد، با استفاده از یک مسلسل کنترل از راه دور و هدایت‌شده با هوش مصنوعی، ترور شد.
پس از مرگ فخری‌زاده، عباسی‌دوانی متعهد شد که کار او را ادامه دهد. او به روزنامه دولتی ایران گفت: «ما باید این علم را به دانشگاه‌ها ببریم و در سراسر جامعه گسترش دهیم. به این ترتیب، مانند یک سیستم عامل عمل می‌کند – و هیچ کس نمی‌تواند با ترور افراد، آن را از کار بیندازد.»
تهران می‌گوید که سپند درگیر "تولید، تأمین و پشتیبانی محصولات در زمینه دفاع مدرن" است، اما به دخالت در تحقیقات هسته‌ای اشاره‌ای نمی‌کند. دولت آمریکا طی دهه گذشته بارها سپند و شرکت‌های وابسته به آن را به دلیل کار بر روی جنگ‌افزارهای هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی، و به دلیل "کمک مادی به اشاعه جنگ‌افزارهای کشتار جمعی (WMD) یا ابزار انتقال آنها" تحریم کرده است.
در سال 2024، پارلمان ایران برای اولین بار سپند را به طور رسمی تحت قانون ایران به رسمیت شناخت و آن را تحت کنترل وزارت دفاع و در نهایت تحت اختیار شخصی رهبر ایران قرار داد.
این قانون، که گفته می‌شود هدف آن "ادامه و تثبیت راه شهید دانشمند، محسن فخری‌زاده" بوده است، بودجه سپند را از نظارت پارلمان مستثنی کرد و به آن اختیار قانونی برای ایجاد شرکت‌های تجاری و دانشگاهی را داد.
سفر ماه اوت کالوند و هیئت او با دقت برنامه‌ریزی شده بود.
ماسلنیکوف در دعوت‌نامه اولیه خود در ماه مه، نام چهار نفری که کالوند با آنها سفر می‌کرد را ذکر کرده بود، که نشان می‌دهد آنها ماه‌ها قبل انتخاب شده بودند.
پیش از این بازدید، کالوند در نامه‌ای به ماسلنیکوف پاسخ داد که هدف از این سفر "بحث و توافق در مورد جنبه‌های فنی و تولیدی توسعه دستگاه‌های الکترونیکی" و "بررسی مسیرهای بالقوه کلی برای گسترش همکاری‌های علمی" است.
کالوند همچنین یک ماه قبل از سفر، کپی گذرنامه‌های هیئت را به روسیه ارسال کرد.
کپی این گذرنامه‌ها که توسط فایننشال تایمز بررسی و تأیید شده است، نشان می‌دهد که در 12 ژوئن سال گذشته، وزارت امور خارجه ایران دو گذرنامه خدمات دیپلماتیک جدید برای دو تن از مقاماتی که با کالوند به روسیه سفر می‌کردند، صادر کرد. این گذرنامه‌ها، که تنها برای افرادی صادر می‌شوند که به خارج از کشور برای دیدارهای رسمی مورد تأیید دولت سفر می‌کنند، دارای شماره‌های صدور متوالی هستند.
اولین گذرنامه از این مجموعه به نام جواد قاسمی، 48 ساله، صادر شده بود. او پیش از این مدیرعامل شرکت "بهشتیان طب پیشرو" (Paradise Medical Pioneers) بود، شرکتی که آمریکا در سال 2019 آن را به دلیل فعالیت به عنوان جبهه تدارکاتی مرتبط با جنگ‌افزارهای هسته‌ای تحت کنترل سپند، تحریم کرد. فخری‌زاده، بنیانگذار سپند، پیش از مرگش در این شرکت نقشی داشت. بر اساس اسناد شرکتی ایران، قاسمی از طریق مدیران فعلی و سابق مشترک با حداقل پنج مقام سپند یا شرکت‌های تحت تحریم آمریکا، ارتباط دارد.
قاسمی همچنین در حال حاضر مدیرعامل شرکت "ایمن گستر رامین کیش" است، یک شرکت ایرانی که تجهیزات ایمنی هسته‌ای و آزمایش پرتو را ارائه می‌دهد و از طریق مدیران فعلی و سابق خود ارتباطات متعددی با سپند و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC)، نیروی نظامی نخبه ایران، دارد.
پیش از قاسمی، مدیرعامل این شرکت حسینعلی آقا دادی، یک سردار سپاه، بود. آقا دادی نقش‌های ارشد در شرکت‌های مسئول برنامه‌های موشکی بالستیک و پهپادی ایران، از جمله توسعه مدل شاهد که ایران به روسیه برای حمله به اوکراین داده است، داشته است. او همچنان عضو هیئت مدیره "ایمن گستر" است.
یکی دیگر از گذرنامه‌های دیپلماتیک به نام روح‌الله عظیمی‌راد (Rouhollah Azimirad) صادر شده بود، که مقامات غربی او را به عنوان یک دانشمند ارشد سپند می‌شناسند. او همچنین دانشیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر است، مؤسسه‌ای که هم اتحادیه اروپا و هم بریتانیا آن را به دلیل قرار گرفتن تحت کنترل وزارت دفاع ایران تحریم کرده‌اند. عظیمی‌راد بر اساس تحقیقات منتشر شده در ژورنال‌های علمی، متخصص حمل و نقل و تشخیص پرتو است.
مهمترین عضو هیئت، به گفته کارشناسان، ممکن است دانشمند هسته‌ای سروش محتشمی (Soroush Mohtashami) باشد که وابسته به دانشگاه صنعتی امیرکبیر ایران است.
محتشمی متخصص ژنراتورهای نوترون است، که می‌توانند در فرآیندهای صنعتی و پزشکی استفاده شوند، اما همچنین به عنوان قطعاتی که به آغاز انفجار در انواع خاصی از جنگ‌افزارهای هسته‌ای کمک می‌کنند، کاربرد دارند. استاد راهنمای دکترای او در سال 2023، عباسی‌دوانی بود.
استوارت از CNS می‌گوید: ژنراتورهای نوترون "اجزای کلیدی برای جنگ‌افزارهای هسته‌ای" هستند.
نیکول گراجوسکی (Nicole Grajewski)، پژوهشگر در برنامه سیاست هسته‌ای در "بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی" (Carnegie Endowment for International Peace)، می‌گوید: آموزش محتشمی زیر نظر عباسی‌دوانی به نظر می‌رسد "یک ارتباط مستقیم با طرح آماد" باشد. او می‌گوید این نوع تحقیقات آکادمیک "در مجلات منتشر می‌شود، اما به وضوح به تحقیقات تسلیحاتی مرتبط است. اینها حوزه‌هایی هستند که ایران احتمالاً برای پر کردن شکاف در تسلیحات، یا حوزه‌های گسسته تسلیحات، به آنها نیاز داشته است."
آخرین عضو هیئت، مردی 35 ساله به نام امیر یزدیان بود که برخلاف دیگران، هیچ سابقه آکادمیک نداشت و در هیچ نوع سوابق شرکتی ایرانی ظاهر نمی‌شود.
گذرنامه خدماتی یزدیان با شماره متوالی گذرنامه قاسمی صادر شده بود. چندین مقام غربی که فایننشال تایمز با آنها تماس گرفت، تأیید کردند که او کارمند وزارت دفاع ایران در حوزه ضداطلاعات بوده است. مقامات غربی می‌گویند که چنین افسرانی به طور معمول هیئت‌های حساس را همراهی می‌کنند – نه تنها برای محافظت از آنها، بلکه برای نظارت بر رفتارشان و اعمال انضباط عملیاتی.
هیچ یک از افرادی که قرار بود با کالوند سفر کنند، در مکاتبات او با روسیه با این وابستگی‌ها شناسایی نشده بودند و تنها به عنوان افرادی که از طرف داماوَندتِک سفر می‌کنند، توصیف شده بودند.
داماوَندتِک که در سال 2023 تأسیس شد، خود را به عنوان یک شرکت مشاوره علمی غیرنظامی معرفی می‌کند. در وب‌سایت خود ادعا می‌کند که "یک تیم با تجربه در زمینه انتقال فناوری" دارد و هدف آن "توسعه ارتباطات علمی" بین مؤسسات آکادمیک و تحقیقاتی است.
کالوند تنها یکی از رهبران این شرکت نیست که روابط دیرینه‌ای با روسیه دارد. رئیس این شرکت، علی باقری (Ali Bakouei)، فیزیکدان هسته‌ای 59 ساله، ریاست گروه فیزیک اتمی و مولکولی در دانشگاه تربیت مدرس تهران را بر عهده دارد. باقری دکترای خود را در سال 2004 از دانشگاه دولتی مسکو اخذ کرد و بعدها به عنوان فرستاده علمی جمهوری اسلامی به روسیه خدمت کرد.
هم کالوند و هم باقری روابط نزدیکی را با نهاد تحقیقات هسته‌ای روسیه حفظ کرده‌اند. آنها در سال 2016 از مؤسسه مشترک تحقیقات هسته‌ای (Joint Institute for Nuclear Research)، یک مرکز معتبر اتمی روسیه، بازدید کردند. کالوند در سال 2023 در کنفرانسی درباره شتاب‌دهنده‌های ذرات در نووسیبیرسک شرکت کرد.
در حالی که داماوَندتِک ظاهراً شبیه شرکت‌های مشاوره‌ای است که بسیاری از دانشگاهیان تأسیس می‌کنند، به نظر می‌رسد که با وزارت دفاع ایران ارتباط دارد. لاله حشمتی (Laleh Heshmati)، مدیر اجرایی داماوَندتِک و همسر کالوند، همچنین رئیس شرکت ام‌کی‌اس اینترنشنال (MKS International) است، شرکتی که توسط آمریکا به دلیل تهیه پنهانی فناوری برای برنامه موشکی بالستیک ایران از طرف وزارت دفاع، تحریم شده است.
پس از ورود هیئت به فرودگاه بین‌المللی شرمتیوو مسکو، آنها چهار روز در روسیه ماندند.
در این مدت، هیئت ایرانی از شرکت تخنوایکسپرت (Tekhnoekspert) ماسلنیکوف و همچنین توری (Toriy)، یک مرکز تحقیقاتی واقع در چند قدمی ساختمان مؤسسه تحقیقات علمی پولیوس (Polyus Science and Research Institute) بازدید کرد.
تخنوایکسپرت یکی از دو شرکت متعلق به دانشمند روسی است که در محل پولیوس مستقر هستند. پولیوس یک شرکت تابعه از شرکت دولتی تحریم شده روستک (Rostec) است و در اواخر دهه 1990 توسط آمریکا به دلیل گزارش‌هایی مبنی بر تأمین فناوری هدایت موشک به ایران، تحریم شد.
بی‌تی‌کِی‌وی‌پی (BTKVP)، دیگر شرکت ماسلنیکوف که در پردیس پولیوس مستقر است، طبق سوابق دادگاه، تأمین‌کننده هجدهمین مؤسسه تحقیقات علمی مرکزی وزارت دفاع روسیه است – نهادی تحت کنترل اداره اصلی اطلاعات (GRU)، آژانس اطلاعات نظامی روسیه.
کارشناسان می‌گویند بسیار بعید است که ایرانی‌ها بدون تأیید سرویس امنیت فدرال (FSB)، آژانس اصلی امنیتی روسیه، می‌توانستند از این سایت‌های روسی بازدید کنند. متیو بان (Matthew Bunn)، که در دهه 1990 به کاخ سفید در مورد سیاست هسته‌ای مشاوره می‌داد، می‌گوید: «شما نمی‌توانید بدون اطلاع FSB که یک خارجی در حال رفت‌وآمد است، به آن مکان‌ها بروید.»
موسسات تحقیقاتی که آنها بازدید کردند در زمینه به اصطلاح فناوری‌های "دوگانه" تخصص دارند – قطعاتی با اهداف غیرنظامی مشروع اما همچنین می‌توانند از توسعه جنگ‌افزارهای هسته‌ای حمایت کنند.
به گفته آمریکا و همچنین اظهارات عمومی آژانس‌های اطلاعاتی در آلمان، هلند و سوئد، بیش از یک دهه است که سپند تلاش کرده است تا چنین فناوری‌هایی را با دور زدن کنترل‌های صادراتی غرب، به طور پنهانی به دست آورد. مقامات سابق اطلاعاتی به فایننشال تایمز گفتند که این سازمان به طور معمول از زبان عامدانه مبهم و توضیحات پروژه نامشخص برای حفظ انکارپذیری معقول استفاده می‌کند.
به گفته آلبرایت از اندیشکده ISIS، تخصص ماسلنیکوف، همراه با پیشینه عظیمی‌راد و پیشنهادهای فنی شرکت‌های روسی که با آنها دیدار کردند، نشان می‌دهد که این هیئت ممکن است به دنبال اطلاعات مرتبط با ابزارهای تشخیصی برای آزمایش‌های جنگ‌افزار هسته‌ای بوده باشد.
ماسلنیکوف حداقل شش مقاله دانشگاهی در مورد "کلایسترون‌های چند پرتویی" (multi-beam klystrons) – لوله‌های خلاء تخصصی که سیگنال‌های فرکانس رادیویی با قدرت بالا را تقویت می‌کنند – تألیف کرده است. در حالی که کلایسترون‌ها کاربردهای غیرنظامی متعددی مانند شتاب‌دهنده‌های ذرات دارند، آلبرایت می‌گوید آنها همچنین با تأمین برق سیستم‌های اشعه ایکس فلش (flash X-ray systems)، از آزمایش جنگ‌افزارهای هسته‌ای حمایت می‌کنند.
سیستم‌های اشعه ایکس فلش می‌توانند برای ثبت تصاویر رادیوگرافی فوق سریع از هسته یک جنگ‌افزار هسته‌ای در طول شبیه‌سازی‌های انفجار درونی، به دانشمندان امکان دهند تا یک انفجار هسته‌ای را بدون انجام یک انفجار واقعی شبیه‌سازی کنند.
آلبرایت می‌گوید: «بهترین برآورد ما این است که هیئت ایرانی به لوله‌های اشعه ایکس با قدرت بالا برای اشعه ایکس فلش علاقه‌مند بوده است. چنین سیستم‌هایی برای آزمایش‌های تشخیصی مکانیزم انفجار درونی یک جنگ‌افزار هسته‌ای استفاده می‌شوند. ما نمی‌دانیم که ایرانی‌ها فقط فناوری را می‌خواستند یا خود لوله‌ها را.»
توری، یکی از شرکت‌های روسی که هیئت از آن بازدید کرد، هم کلایسترون‌های ضربانی و هم پیوسته، و همچنین شتاب‌دهنده‌های الکترون تولید می‌کند. شتاب‌دهنده‌های الکترون توری شباهت زیادی به آنهایی دارند که در آزمایش‌های جنگ‌افزارهای هسته‌ای استفاده می‌شوند. شرکت دیگر ماسلنیکوف، بی‌تی‌کِی‌وی‌پی، کلایسترون‌ها را «در سطوح قدرت و محدوده‌های فرکانسی مختلف» برای رله رادیویی و ارتباطات فضایی تولید می‌کند.
ماسلنیکوف همچنین در فناوری خلاء تخصص دارد که گمان می‌رود سپند علاقه خاصی به آن داشته باشد. وزارت امور خارجه آمریکا در ماه مه تحریم‌هایی را علیه شرکت مرتبط با سپند به نام "ایده‌آل وکیوم" (Ideal Vacuum) اعمال کرد به دلیل تلاش برای "تهیه تجهیزات قابل کاربرد در تحقیق و توسعه جنگ‌افزارهای هسته‌ای از تأمین‌کنندگان خارجی و همچنین ساخت بومی آن". آلبرایت می‌گوید این شرکت کوره‌های القایی خلاء تولید می‌کند که می‌توانند برای ذوب فلز اورانیوم با گرید تسلیحاتی استفاده شوند.
ماسلنیکوف و توری در پاسخ به درخواست‌های فایننشال تایمز برای اظهار نظر در مورد بازدید ایرانی‌ها پاسخی ندادند.
اسناد همچنین نشان می‌دهد که علاقه هیئت فراتر از تخصص فنی به چیزی بسیار حساس‌تر گسترش یافته است: مواد رادیواکتیو.
اواخر ماه مه سال گذشته، در حالی که کالوند در حال ترتیب دادن سفر هیئت به روسیه بود، نامه‌ای کوتاه با سربرگ داماوَندتِک به ریتوِرک (Ritverc)، یک تأمین‌کننده روسی ایزوتوپ‌های هسته‌ای، ارسال کرد.
کالوند گفت که داماوَندتِک قصد دارد سه ایزوتوپ رادیواکتیو، تریتیم (Tritium)، استرانسیم-90 (Strontium-90) و نیکل-63 (Nickel-63) را برای اهداف تحقیقاتی تهیه کند. او میزان درخواست شده را مشخص نکرد.
ریتوِرک به درخواست برای اظهار نظر در مورد این نامه پاسخی نداد.
صادرات هر یک از این ایزوتوپ‌ها به شدت کنترل می‌شود. تریتیم به ویژه توسط کارشناسان به دلیل نقش آن در جنگ‌افزارهای هسته‌ای، به خصوص زمانی که علاقه از سوی نهادهای مرتبط با دفاع باشد، یک پرچم قرمز اشاعه تلقی می‌شود. در مقادیر زیاد، این ماده ورودی اصلی برای ایجاد یک کلاهک هسته‌ای مدرن است، زیرا به قدرت انفجاری دستگاه اجازه می‌دهد تا به شدت تقویت شود.
تریتیم در روشنایی، تشخیص‌های پزشکی و تحقیقات گداخت (fusion research) کاربردهای غیرنظامی دارد – اما استفاده تجاری آن محدود و به شدت تنظیم شده است. به گفته بان، تخصص عظیمی‌راد در حمل و نقل و تشخیص پرتو می‌تواند به سیستم‌های اندازه‌گیری مرتبط با آزمایش انفجار هسته‌ای، که تریتیم در آنجا می‌تواند استفاده شود، مرتبط باشد.
ویلیام آلبریک (William Alberque)، رئیس سابق مرکز کنترل تسلیحات، خلع سلاح و عدم اشاعه WMD ناتو، می‌گوید: «تنها چند راکتور روی زمین که در حال حاضر تریتیم تولید می‌کنند، همه این کار را برای تقویت کلاهک‌های هسته‌ای انجام می‌دهند.»
آلبریک، که اکنون پژوهشگر ارشد وابسته در "مجمع اقیانوس آرام" (Pacific Forum) است، می‌گوید: «هر کسی که تریتیم بخواهد، من فوراً فرض می‌کنم که برای تسلیحات است. در مورد کلایسترون‌ها فکر می‌کنم: 'شما زرنگ هستید، می‌تواند چیزهای دیگری هم باشد.' اما اگر تریتیم را اضافه کنید، می‌گویم، این یک سند محکم است.»
کارشناسان می‌گوینند حتی یک درخواست ناموفق برای تریتیم مرتبط با سپند، نگرانی فوری را در میان آژانس‌های ضد اشاعه غربی ایجاد می‌کند.
فایننشال تایمز هیچ مدرکی دال بر دریافت ایزوتوپ‌های درخواستی کالوند توسط داماوَندتِک نیافته است.
دو مقام سابق غربی به فایننشال تایمز گفتند که آمریکا سال گذشته نشانه‌هایی مبنی بر درگیر شدن سپند در انتقال دانش دوگانه با روسیه، و همچنین تهیه اقلام فیزیکی، که می‌تواند به تحقیقات جنگ‌افزارهای هسته‌ای مرتبط باشد، دریافت کرده بود. با این حال، برای آنها مشخص نبود که مقامات ارشد ایرانی و روسی تا چه حد از این فعالیت‌ها مطلع بوده‌اند.
سایر مقامات غربی اظهار داشتند که از ابراز علاقه سپند به دستیابی به ایزوتوپ‌های رادیواکتیو مختلف – غیر از تریتیم – مطلع شده‌اند، اما انگیزه‌های این علاقه نامشخص بوده است.
سال‌هاست که موضع رسمی روسیه مخالفت با ایده توسعه بمب هسته‌ای توسط ایران بوده است.
یک مقام سابق آمریکایی می‌گوید: «روسیه نمی‌خواست ایران به جنگ‌افزار هسته‌ای دست یابد. اما این به معنای آن نیست که آنها با انجام برخی مبادلات فنی [...] که برای ایران حیاتی نباشد، اما به اندازه‌ای مهم باشد که نشان دهد در حال تبادل چیزهایی هستند، موافقت نمی‌کردند.»
در حالی که روسیه از دیرباز با ایران در پروژه‌های هسته‌ای غیرنظامی همکاری داشته – و در گذشته با کشورهای غربی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای جلوگیری از توسعه جنگ‌افزارهای هسته‌ای کار کرده – برخی کارشناسان می‌گویند که جنگ در اوکراین ممکن است مسکو را به سست کردن پایبندی خود به هنجارهای عدم اشاعه در تعاملاتش با ایران متمایل‌تر کرده باشد.
وادی، که اکنون پژوهشگر ارشد هسته‌ای در "مرکز سیاست امنیت هسته‌ای" (Center for Nuclear Security Policy) در مؤسسه فناوری ماساچوست است، می‌گوید: «روس‌ها تجربه فراوانی در زمینه هسته‌ای دارند و مایل به اشتراک‌گذاری آن فناوری بوده‌اند. نباید وانمود کنیم که روسیه دیدگاه خود را تغییر نداده است. این (مشارکت) بسیار زیاد، تنها یکی از ابزارهای متعدد در رقابت ژئوپلیتیک کنونی است.»
در 20 ژوئن، حدود یک هفته پس از آغاز عملیات نظامی اسرائیل علیه ایران، نیروهای دفاعی اسرائیل اعلام کردند که برای دومین بار در طول درگیری به "ستاد پروژه هسته‌ای سپند" حمله کرده‌اند.
دست‌کم یازده دانشمند هسته‌ای در حملات اسرائیل ترور شدند.
در میان آنها عباسی‌دوانی نیز بود، استاد راهنمای دکترای محتشمی و مقام هسته‌ای تندرویی که اسرائیل نزدیک به دو دهه در تلاش برای کشتن او بود.
در اطلاعاتی که متعاقباً از طبقه‌بندی خارج شد، ارتش اسرائیل ادعا کرد که عباسی‌دوانی «همچنان در ابعاد نظامی طبقه‌بندی‌شده» برنامه هسته‌ای ایران و «با پرسنل سپند و پیشبرد فناوری‌های دوگانه» همکاری داشته است.
بسیاری از زیرساخت‌های هسته‌ای ایران پس از حملات اسرائیل و آمریکا در ماه ژوئن ممکن است تخریب یا آسیب دیده باشند. اما برخی کارشناسان معتقدند که سیستمی که سپند بنا نهاده است – پرسنل، آموزش، تداوم فنی – دشوارتر از بین برده می‌شود. گراجوسکی از کارنگی می‌گوید: «اسرائیل نمی‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را کاملاً از بین ببرد. زیرا یکی از کارهایی که ایران انجام داده، این است که افراد درگیر در طرح آماد، کادری از دانشمندان جوان‌تر را آموزش داده‌اند.»
یک ماه پیش از مرگش، عباسی‌دوانی با آرامش و قاطعیت گفت: «قدرت ما در دانشمندانمان است.» این هشداری از مردی بود که امیدوار بود قبلاً مشعل را منتقل کرده است.
گرافیک توسط ایان بات و کارولینا وارگاس