پس از تجربه جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، مردم ایران اکنون با بحران دومی مواجه شده‌اند؛ گرمای ویرانگر، خشکسالی طولانی‌مدت و دهه‌ها سوءمدیریت به اوج خود رسیده و منجر به کمبود شدید آب شده است.
قطع آب و برق اکنون به یک اتفاق روزمره تبدیل شده است، در حالی که کشور به "روز صفر" نزدیک‌تر می‌شود و هشدارهایی مبنی بر احتمال اتمام ذخایر آب تهران تنها طی چند هفته داده شده است.
پروفسور کاوه مدنی، مدیر مؤسسه آب، محیط زیست و سلامت دانشگاه سازمان ملل متحد، گفت: "ما از یک 'روز صفر' احتمالی در تهران صحبت می‌کنیم."
او افزود: "ما با وضعیت بی‌آبی و بی‌برقی در طول گرمای شدید و علاوه بر آن، شاهد آتش‌سوزی‌های جنگل در اینجا و آنجا، طوفان‌های گرد و غبار و غیره هستیم."
جمعیت ۱۶.۸ میلیون نفری تهران پیش از این از اثرات خشکسالی مصون بودند، زیرا بخش عمده‌ای از آب آشامیدنی پاکیزه آن‌ها از منابع زیرزمینی تأمین می‌شد.
مدنی گفت: "ایران یک سال بسیار خشک دیگر را تجربه می‌کند، حتی خشک‌تر از سال‌های خشک اخیر، و مخازن سدها خالی هستند."
"آب‌های سطحی کافی نیست و ایران در بسیاری از مناطق مقادیر زیادی از آب‌های زیرزمینی را تخلیه کرده است، بنابراین سطح آب‌های زیرزمینی پایین است."
در ماه جولای، موج‌های گرمای مداوم با دمای بیش از ۵۰ درجه سانتی‌گراد، مقامات ایرانی را وادار کرد تا از مردم بخواهند در مصرف آب صرفه‌جویی کنند.
رژیم ایران حتی دست به اقدام قاطعانه‌ای زد و یک تعطیل رسمی عمومی اعلام کرد تا میزان مصرف انرژی و آب را کاهش دهد.
شرکت مدیریت آب استان تهران خواستار کاهش "حداقل ۲۰ درصدی" مصرف برای کمک به رفع کمبودها شد.
مدنی که پیش از این معاون سازمان حفاظت محیط زیست ایران بود، گفت که این میزان از شفافیت رژیم در مورد بحران، نشان‌دهنده وخامت اوضاع است.
"با توجه به تمام مشکلاتی که دولت با آن روبرو است، تمایل یا اولویتی برای اعلام چنین چیز بزرگ و ناخوشایندی ندارد."او افزود.
"مردم لزوماً واکنش مثبتی نشان نمی‌دهند، زیرا آن‌ها کسانی را که مسئول هستند، به یاد هشدارها و تمام چیزهایی که دانشمندان سال‌ها پیش گفتند، می‌اندازند."
"و می‌پرسند، چرا آن‌ها را نادیده گرفتید؟"
'مافیای آب'
در حالی که خشکسالی پنج ساله نقش بزرگی در مشکلات آبی ایران داشته است، این بحران با دهه‌ها استفاده بیش از حد و سوءمدیریت تشدید شده است.
ساخت گسترده سدها توسط دولت ایران در سال‌های اخیر باعث خشک شدن بسیاری از مناطق پایین‌دست، از جمله اصفهان، شده است؛ جایی که کشاورزان سال‌هاست به دلیل کمبود آب اعتراض می‌کنند.
حدود ۹۰ درصد آب ایران در کشاورزی استفاده می‌شود، در حالی که شیوه‌های آبیاری کنونی بسیار ناکارآمد هستند.
پروفسور پیتر اسکیلز از دانشگاه ملبورن، یک دهه پیش به دریاچه ارومیه در شمال کشور سفر کرد، در پروژه‌ای شکست‌خورده برای احیای بزرگترین دریاچه منطقه که در سال ۲۰۲۳ خشک شد.
او گفت: "در محیطی که استفاده از آب بدون محدودیت است، به شیوه‌های کشاورزی مدرن اجازه می‌دهد تا سیستم را بسیار زیاد بهره‌برداری کنند."
"آن‌ها می‌خواهند از منابع آبی بهره‌برداری کنند که معمولاً قابل بهره‌برداری نیستند، بنابراین آن‌ها آنچه را که ما تعادل جرمی آب می‌نامیم، انجام نمی‌دهند."
این موضوعی است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در سخنرانی خود در عربستان سعودی در ماه مه همین سال به آن اشاره کرد.
ترامپ گفت: "رهبران ایران توانسته‌اند زمین‌های کشاورزی سبز را به بیابان‌های خشک تبدیل کنند، زیرا مافیای آب فاسد آن‌ها – که مافیای آب نامیده می‌شود – باعث خشکسالی و خشک شدن بستر رودخانه‌ها می‌شود."
"آن‌ها ثروتمند می‌شوند، اما به مردم اجازه نمی‌دهند از آن بهره‌مند شوند."
در حالی که اصطلاحاتی مانند "مافیای آب" ممکن است توجه عمومی را جلب کند، مدنی گفت که این اصطلاح از پیچیدگی مشکلات پیش روی ایران می‌کاهد.
"شما می‌توانید برای هر چیزی تئوری توطئه بسازید و هر چیزی را با ترکیب هر کلمه‌ای با 'مافیا' توضیح دهید."او گفت.
"آنچه ما در ایران می‌بینیم نتیجه جمعی بسیاری از تصمیمات بد، توسط بسیاری از افراد خوب و بد است."
یک منطقه دارای تنش آبی
بر اساس داده‌های مؤسسه منابع جهانی، کشورهای خاورمیانه در میان مناطق دارای بالاترین تنش آبی در جهان قرار دارند.
محمد محمود، مسئول سیاست آب و اقلیم خاورمیانه در دانشگاه سازمان ملل متحد، گفت: "هوا گرم‌تر و خشک‌تر می‌شود و آب از نظر اطمینان‌پذیری و دسترسی، واقعاً باارزش است."
"واقعیت این است که این منطقه از نظر گرمایش سریع‌تر از سایر نقاط جهان شتاب خواهد گرفت."
"منابع آب شیرین بیش از سایر نقاط جهان تحت فشار قرار خواهند گرفت."
مدنی گفت که نقش تغییر اقلیم در ایران غیرقابل انکار است.
"ما خشکسالی‌های مکرر و شدیدتری را می‌بینیم، اما سیل‌های مکرر و شدیدتر، آتش‌سوزی‌های جنگل، گرما و سایر رویدادهای شدید را نیز شاهد هستیم."
"این را در بسیاری از نقاط جهان می‌بینیم و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست."
اما او گفت که سرزنش کردن بحران آب در ایران صرفاً به گردن تغییر اقلیم، یک رویکرد ساده‌انگارانه است.
"خانه از قبل در حال سوختن است، شاید شما آن را نبینید، تغییر اقلیم فقط به آن سوخت اضافه می‌کند."او گفت.
"ناگهان، چیزی را می‌بینید که نمی‌توانید انکار کنید."
مدنی گفت که برای ایجاد تغییر واقعی، بحرانی مانند اتمام آب تهران لازم است.
"تمایل دولت‌ها به تأخیر انداختن اقدامات تحول‌آفرین است، زیرا از نظر سیاسی پرهزینه هستند و اجرای آن‌ها دشوار است."
"به طرز کنایه‌آمیزی، ما به این بحران‌ها و شرایط شدید برای بهبود سیستم‌های مدیریتی خود نیاز داریم. این غم‌انگیز است، اما بسیار درست است."
افزایش بی‌سابقه دما
ایران تنها کشوری در منطقه نیست که با خشکسالی و گرمای طولانی‌مدت دست و پنجه نرم می‌کند: بالاترین دماهای این هفته در عراق به ثبت رسید، جایی که دما برای چندین روز متوالی به ۵۲ درجه سانتی‌گراد رسید.
ترکیه شنبه گذشته دمای ۵۰.۵ درجه سانتی‌گراد را در جنوب شرق خود ثبت کرد – یک رکورد ملی – در حالی که با آتش‌سوزی‌های ویرانگر مبارزه می‌کند.
در شهر جنوبی بصره عراق، گرما بی‌امان است. پیش‌بینی می‌شود دما حداقل برای یک هفته دیگر بالای ۴۷ درجه سانتی‌گراد باقی بماند و پایتخت، بغداد، تنها چند درجه خنک‌تر خواهد بود.
در حالی که عراق با گرمای شدید بیگانه نیست، سازمان ملل این کشور را در میان آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغییر اقلیم فهرست کرده و به کمبود آب، خشکسالی و دماهای شدید اشاره می‌کند.
مانند ایران، این کشور یکی از خشک‌ترین دوره‌های خود را پشت سر می‌گذارد؛ وزارت منابع آب عراق گزارش داده است که ذخایر آب تنها به ۸ درصد از ظرفیت کامل کاهش یافته است.
مقامات، کاهش جریان رودخانه‌ها را تا حدی به سدهای بالادستی ساخته شده در ایران و ترکیه نسبت می‌دهند، که عراق می‌گوید به شدت دجله و فرات را که آب آن‌ها هزاران سال برای آبیاری حیاتی بوده است، کوچک کرده‌اند.
محمود گفت: "واقعیت این است که وقتی آب کافی وجود ندارد، کشورهایی که در بالادست قرار دارند تمایل دارند آن را برای منافع خود هرچه بیشتر ذخیره کنند."
تنش‌های ژئوپلیتیک
همزمان با وخامت کمبود آب در سراسر منطقه، تنش‌های ژئوپلیتیک نیز افزایش یافته است.
محمود گفت: "خوشبختانه و امیدواریم که این وضعیت ادامه یابد، کشورها فقط بر سر آب وارد جنگ و درگیری نشده‌اند."
"اما این وضعیت باعث پیچیدگی‌هایی در روابط ژئوپلیتیک می‌شود."
محمود گفت که درگیری‌ها همچنین توانایی دولت‌ها و جوامع برای واکنش به هنگام بروز بحران‌ها را محدود می‌کند.
گرما وضعیت وخیم غزه را تشدید می‌کند، با کمبود آب و سرپناه که یک "مانع دیگر برای بقا" است، به گفته محمود.
"به طرز بسیار نامطبوعی، این موضوع احتمالاً پایین‌ترین اولویت در لیست مسائلی است که مردم غزه برای بقای روزمره با آن دست و پنجه نرم می‌کنند."
"ما وارد گرم‌ترین بخش سال می‌شویم و بنابراین بقا، فقط از این نظر، به یک چالش تبدیل می‌شود."
"واقعیت این است که هیچ زیرساختی... برای کاهش مسائل مربوط به مواجهه، چه دماهای بالا و چه دماهای انجماد، وجود ندارد."
درس گرفتن از گذشته
با وجود وضعیت وخیم در سراسر خاورمیانه، محمود همچنان خوش‌بین بود که منطقه می‌تواند در اقلیمی که رو به وخامت است، سازگار شود.
او گفت: "اوضاع بد است و به دلیل تغییر اقلیم در حال تشدید است. اما این منطقه به طور طبیعی، برای قرن‌ها و قرن‌ها در وضعیت گرمای شدید و تنش آبی قرار داشته است."
"منطقه توانایی سازگاری را دارد و برای قرن‌ها این کار را کرده است. البته بخش زیادی از این موضوع به کارایی بیشتر در مصرف آب ما مربوط می‌شود."
مدنی نیز موافق بود که تاریخ منطقه می‌تواند پاسخ‌هایی را در خود داشته باشد.
"ایرانیان هزاران سال در بخش خشک جهان با استفاده از فناوری‌های مختلف استخراج آب زیرزمینی بقا کردند. و آن‌ها قوانین و نهادها و ساختارهایی داشتند که کارآمد بودند."
"از طریق فرآیند مدرنیزاسیون، اگر بخواهیم بگوییم، آن‌ها آن سیستم قدیمی را مختل کردند."
اما او در مورد یافتن راه حلی برای بحران ایران در آینده نزدیک بدبین بود.
"شما تصمیم گرفته‌اید با جهان بجنگید... کسانی که بازنده می‌شوند مردم ایران، اکوسیستم ایران، طبیعت ایران هستند."
"این به معنای جنگل‌زدایی بیشتر، آلودگی ناشی از معادن، طوفان‌های شن و گرد و غبار، بیابان‌زایی، خشک شدن رودخانه‌ها، کاهش سفره‌های آب زیرزمینی است، و این همان چیزی است که ما می‌بینیم. بسیار غم‌انگیز است."