واشنگتن - دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، روز سه‌شنبه یک یادداشت ریاست جمهوری امنیت ملی را امضا کرد و به آژانس‌های فدرال ایالات متحده دستور داد سیاست فشار حداکثری خود بر ایران را با هدف مهار جاه‌طلبی‌های هسته‌ای و نفوذ منطقه‌ای آن، دوباره برقرار کنند. برخی از کارشناسان می‌گویند این سیاست می‌تواند ایران را به مذاکرات بازگرداند، در حالی که برخی دیگر نگرانند که این سیاست بتواند آن را به سمت اقدامات تنش‌زای بیشتر سوق دهد.
چه اتفاقی افتاد: ترامپ نوشت که برنامه هسته‌ای ایران «یک خطر وجودی برای ایالات متحده و کل جهان متمدن است. او همچنین به هدف قرار دادن اتباع آمریکایی توسط ایران، «مسئولیت» آن در قبال حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل و حمایت مداوم آن از حوثی‌های یمن اشاره کرد. در این یادداشت آمده است: "ایران مسئول قتل عام‌های وحشتناک حماس که در 7 اکتبر 2023 انجام شد، است و مسئول حملات مداوم حوثی‌ها علیه نیروی دریایی ایالات متحده، نیروی دریایی متحدان و کشتیرانی تجاری بین‌المللی در دریای سرخ است."
رئیس جمهور تعدادی از اقدامات را برای برقراری مجدد فشار حداکثری تشریح کرد، از جمله:
- تحمیل تحریم‌ها و سازوکارهای اجرایی مرتبط با آن‌ها
- اصلاح یا لغو معافیت‌های تحریمی
- به صفر رساندن صادرات نفت ایران، از جمله به چین
- یک کمپین دیپلماتیک "برای منزوی کردن ایران در سراسر جهان"
- اطمینان از بازگشت سریع تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران
وزارت خزانه‌داری ایالات متحده روز پنجشنبه فهرستی از تحریم‌های جدید را منتشر کرد، از جمله تحریم‌هایی علیه اتباع ایرانی، شرکت‌های ایرانی و چینی و نفتکش‌های نفتی مرتبط با شرکت‌های چینی. این تحریم‌ها نخستین تحریم‌هایی هستند که در دولت دوم ترامپ علیه ایران اعمال می‌شوند و نشان می‌دهند که تمرکز اصلی سیاست فشار حداکثری بر صادرات نفت خام ایران به چین خواهد بود، که از سال 2018 تاکنون یک راه نجات اصلی برای اقتصاد ایران بوده است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به سیاست ترامپ، روز چهارشنبه در پستی در X نوشت که فشار حداکثری "بار دیگر 'مقاومت حداکثری' را اجبار خواهد کرد." اینکه دقیقا این به چه معناست هنوز مشخص نیست، اما در طول دوره اول ترامپ، ایران با تشدید فعالیت هسته‌ای خود، تهدید به بستن تنگه استراتژیک نفتی هرمز و حتی حمله به نفتکش‌های خارجی به فشار حداکثری پاسخ داد.
با این حال، ترامپ تاکید کرده است که خواهان یک توافق هسته‌ای با ایران است. او صبح چهارشنبه در Truth Social پستی منتشر کرد مبنی بر اینکه گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ایالات متحده و اسرائیل قصد حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران را دارند «بسیار اغراق‌آمیز است.» ترامپ نوشت: "من یک توافق صلح هسته‌ای تایید شده را ترجیح می‌دهم." ما باید فورا کار بر روی آن را آغاز کنیم.»
ایران بارها آمادگی خود را برای مذاکرات هسته‌ای تجدید شده نشان داده است.
این به چه معناست: با این حال، حتی اگر هر دو طرف مایل به توافق باشند، علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران، به المانیتور گفت: «شیطان در جزئیات است و این جزئیات در حال حاضر از نظر دامنه و قالب هرگونه مذاکره، چه رسد به یافتن زمینه مشترک، بسیار نامشخص است.»
در سال 2018، ترامپ از توافق هسته‌ای 2015، که رسما به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک شناخته می‌شود، بین ایران و 1+5 (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا، ایالات متحده و آلمان) خارج شد، که محدودیت‌هایی را برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌ها و سایر مزایای اقتصادی اعمال کرد.
واعظ خاطرنشان کرد که E3 - فرانسه، آلمان و بریتانیا، مذاکره کنندگان اصلی با ایران بر سر برنامه هسته‌ای آن - "به موضع ایالات متحده نزدیک‌تر از آنچه در دوره اول ترامپ بودند، هستند و اگر اوضاع در جهت مثبت پیش نرود، ممکن است به دنبال تحمیل مجدد تحریم‌های سازمان ملل قبل از سال 2015 باشند." تحریم‌های سازمان ملل، طبق برجام، در صورت نقض مفاد برجام توسط ایران، بدون رای شورای امنیت سازمان ملل، به سرعت قابل بازگشت هستند. هیچ یک از طرف‌های این توافق هنوز مفاد بازگشت سریع را فعال نکرده‌اند و قرار است در اکتبر 2025 منقضی شود.
ایالات متحده از زمان خروج خود از برجام تحریم‌های شدیدی را علیه ایران اعمال کرده است و ایران برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده است. در دسامبر سال گذشته، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت که ایران غنی‌سازی اورانیوم خود را "به طور چشمگیری" تسریع می‌کند.
با این حال، به نظر می‌رسد که اهرم فشار ایران در طول جنگ‌های اسرائیل با حماس و حزب‌الله، پس از سقوط بشار اسد در سوریه و در بحبوحه بحران‌های حاد داخلی آن، کاهش یافته است.
واعظ گفت: "حزب‌الله تضعیف شده است، اسد رفته است و پدافند هوایی آن‌ها در اثر حملات اسرائیل تضعیف شده است و آن‌ها را آسیب‌پذیرتر کرده است. آن‌ها هنوز هم می‌توانند تهدیدی ایجاد کنند، اما با خطرات بسیار بیشتر و متحدان کمتری."
دیگران استدلال می‌کنند که آسیب‌پذیری ایران می‌تواند آن را مجبور به حضور پای میز مذاکره کند و دولت را مجبور به تغییر کند. بهنام بن طالب‌لو، مدیر ارشد برنامه ایران در بنیاد دفاع از دموکراسی، گفت: «هنر واقعی معامله، به اصطلاح، این است که رژیم را وادار به عقب‌نشینی از موضعی کنید که در آن مستقر شده است. با فشار اقتصادی قابل توجه، می‌توانید تغییری را تحمیل کنید.»
اما ایران هنوز هم ممکن است برگ‌هایی در آستین داشته باشد. طالب‌لو گفت، حتی اگر ایران مجبور به حضور پای میز مذاکره شود، می‌تواند از مذاکرات به نفع خود استفاده کند. برای مثال، مذاکرات ایران و ایالات متحده می‌تواند به ایران «سپر ضرب‌المثلی در برابر اقدام نظامی احتمالی اسرائیل» ارائه دهد، زیرا اسرائیل تمایلی ندارد در بحبوحه مذاکرات با ایالات متحده، ضربه بزرگی به این کشور وارد کند. علاوه بر این، مذاکرات فرصتی را برای ایران فراهم می‌کند تا بین ایالات متحده و متحدان اروپایی خود اختلاف ایجاد کند به امید جلوگیری از هماهنگی برای "اطمینان از انقضای سازوکار بازگشت سریع"، طالب‌لو گفت.