بر اساس گزارشها، اسرائیل در حال برنامهریزی برای انجام حملات دوربرد علیه برنامه هستهای ایران است، در صورتی که مذاکرات هستهای کنونی با ایالات متحده به شکست بینجامد. چنین اقدامی میتواند پیامدهای وخیمی برای ثبات منطقه داشته باشد؛ منطقهای که در سال ۲۰۲۴ دو حمله و ضدحمله بین ایران و اسرائیل را تجربه کرد.
سیانان در ۲۰ مه گزارش داد که اطلاعات ایالات متحده نشان میدهد اسرائیل فعالانه برای یک حمله احتمالی به سایتهای هستهای ایران در بحبوحه مذاکرات جاری بین تهران و دولت ترامپ بر سر یک توافق هستهای جدید آماده میشود. روز بعد، آکسیوس گزارش داد که هرگونه حمله اسرائیل "یک بار انجام نمیشود، بلکه یک کارزار نظامی خواهد بود که حداقل یک هفته به طول میانجامد."
ایران نیز به طور غیرمنتظرهای، احتمال حمله اسرائیل را محکوم کرد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران هشدار داد که تهران، واشنگتن را "شریک" در هرگونه حمله اسرائیل خواهد دید.
دولت ترامپ و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با هرگونه حمله مخالف هستند و مذاکره را ترجیح میدهند. پرزیدنت دونالد ترامپ چهارشنبه گذشته تأیید کرد که به بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، ابلاغ کرده است که حمله اسرائیل به ایران "در حال حاضر بسیار نامناسب خواهد بود، زیرا ما به راهحل بسیار نزدیک هستیم." علاوه بر این، عربستان سعودی ماه گذشته به ایران هشدار داد که گشایش ترامپ برای مذاکره بر سر این مسئله را جدی بگیرد، زیرا ممکن است از یک حمله اجتنابناپذیر اسرائیل جلوگیری کند.
ایران اصرار دارد که یک توافق باید حق آن را برای ادامه غنیسازی اورانیوم حفظ کند، که مانع اصلی در راه یک توافق جدید است.
اینکه آیا حمله اسرائیل در روزها و هفتههای آینده اتفاق خواهد افتاد یا خیر، حدس و گمان است. اما اگر اتفاق بیفتد، این پرسش مطرح است که اسرائیل بدون حمایت مستقیم آمریکا چه میزان خسارت میتواند وارد کند.
آرش عزیزی، پژوهشگر مهمان در دانشگاه بوستون و نویسنده کتاب «فرمانده سایه: سلیمانی، ایالات متحده، و جاهطلبیهای جهانی ایران»، به من گفت: "هرگونه کارزار اسرائیل علیه ایران بدون حمایت ایالات متحده، با توجه به فاصله زیاد بین دو کشور، با محدودیتهای شدیدی مواجه خواهد شد، اگرچه ارتش اسرائیل به نبوغ خود مشهور است و ممکن است همه ما را غافلگیر کند."
او افزود: "اما حتی اگر اسرائیل با حمایت ایالات متحده حمله کند، تنها میتواند تا حد معینی خسارت وارد کند. کار میتواند از سر گرفته شود و ادامه یابد. همه چیز به توافقی بستگی دارد که پس از حملات انجام میشود."
در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۴، اسرائیل موج گستردهای از حملات هوایی را علیه پدافند هوایی و تأسیسات تولید موشک ایران بدون از دست دادن هیچ هواپیمایی انجام داد. این حملات چهار ساعته ظاهراً آسیب قابل توجهی به پدافند هوایی استراتژیک ایران، به ویژه سامانههای موشکی پدافند هوایی دوربرد اس-۳۰۰ ساخت روسیه، وارد کرد. جتها و پهپادهای اسرائیلی از حریم هوایی سوریه و عراق برای انجام این حمله استفاده کردند که احتمالاً شامل تعداد قابل توجهی از مهمات دورایستا، از جمله موشکهای بالستیک پرتابشده از هوا، بود.
عزیزی گفت: "پدافند هوایی ایران قطعاً در برابر یک کارزار یک هفتهای اسرائیل غرق خواهد شد. همچنین نکته مهم این است که عدم وجود نیروی هوایی مناسب در ایران توانایی آن را برای دفاع از کشور محدود خواهد کرد."
نیروی هوایی ایران قدیمی است و عمدتاً از جنگندههای نسل سوم و چهارم اف-۴ فانتوم (F-4 Phantom) و اف-۱۴ تامکت (F-14 Tomcat) که از رژیم شاه پیش از سال ۱۹۷۹ به ارث برده، و همچنین تعدادی میگ-۲۹ فولکروم (MiG-29A Fulcrum) ساخت شوروی که در اوایل دهه ۱۹۹۰ خریداری شدهاند، تشکیل شده است. تهران هنوز جنگندههای نسل چهارم سوخو-۳۵ فلنکر (Su-35 Flanker) را که در اوایل این دهه از روسیه سفارش داده بود، دریافت نکرده است. در مقابل، اسرائیل دارای نیروی هوایی بسیار بزرگتر و مدرنتری است، که تنها نیروی هوایی در منطقه است که جنگنده رادارگریز نسل پنجم اف-۳۵ لایتنینگ ۲ (F-35 Lighting II) آمریکایی را به کار میگیرد.
تأسیسات هستهای ایران در سراسر کشور پراکنده شدهاند. بدون شک، دو سایت مهم برنامه هستهای ایران، مجتمع غنیسازی نطنز و تأسیسات غنیسازی سوخت فردو هستند.
تحلیلهای جدید منبع باز نشان میدهد که پدافند هوایی ایران در اطراف نطنز به طور قابل توجهی ضعیفتر از آنچه قبلاً انتظار میرفت، است. با این حال، احتمالاً محدودیتهایی برای خساراتی که جتهای رادارگریز اف-۳۵آی (F-35I) اسرائیل میتوانند به سایتهای نطنز و فردو وارد کنند، زیرا آنها در زیر زمین دفن شدهاند و اخیراً مستحکمتر شدهاند.
تخریب چنین سایتهایی نیازمند مهمات عظیم بمبشکن سنگرشکن است که اسرائیل فاقد آن است و بمبافکنهای استراتژیک سنگین، که اسرائیل نیز فاقد آنهاست، برای حمل آنها. بمبافکن رادارگریز بی-۲ اسپیریت (B-2 Spirit) نیروی هوایی آمریکا در حال حاضر تنها هواپیمایی است که برای حمل بمب نفوذگر عظیم جیبییو-۵۷آ/بی (GBU-57A/B Massive Ordnance Penetrator) با وزن ۳۰ هزار پوند، تأیید شده است. شش فروند از این بمبافکنها اخیراً در دیگو گارسیا در اقیانوس هند، در برد حمله به سایتهای هستهای ایران، مستقر شده بودند. با این حال، آنها از آن زمان پس گرفته شده و با بمبافکنهای قدیمیتر و غیررادارگریز بی-۵۲ (B-52) جایگزین شدهاند، پس از اینکه ترامپ کارزار هوایی ایالات متحده علیه حوثیهای مورد حمایت ایران در یمن را به پایان رساند و به دنبال مذاکره با تهران رفت.
مشخص نیست که آیا اسرائیل صرفاً بارها و بارها به نطنز و فردو حمله خواهد کرد تا آنها را حداقل به طور موقت غیرقابل استفاده کند. قابل تصور است که از اف-۳۵های خود برای نابودی هرگونه پدافند هوایی و باز کردن مسیری برای اف-۱۵ها و اف-۱۶ها برای انجام عملیات بمباران استفاده کند. همچنین قابل تصور است که برنامه کاملاً متفاوتی در سر دارد.
در ۸ سپتامبر ۲۰۲۴، اسرائیل عملیات «راههای متعدد» (Operation Many Ways) را آغاز کرد؛ یک حمله کماندویی علیه یک تأسیسات تولید موشک ایران که در زیر کوهی در نزدیکی مصیاف در شمال غربی سوریه ساخته شده بود. با حمایت حملات هوایی، کماندوهای شالداگ (Shaldag) با هلیکوپتر به این سایت منتقل شدند، آن را به سرعت مورد حمله قرار داده و با مواد منفجرهای که در داخل آن کار گذاشته بودند، پس از پرواز آنها، منهدم کردند.
مشخص نیست که آیا اسرائیل اقدام مشابهی را علیه نطنز و فردو امتحان خواهد کرد، به ویژه با توجه به فاصله بسیار بیشتر درگیر.
عزیزی گفت: "من فکر میکنم اسرائیل قطعاً میتواند برای حملات کماندویی در ایران برنامهریزی کند. این کشور نفوذ اطلاعاتی بسیار چشمگیری در ایران دارد، برای دههها بر این کشور تمرکز کرده و عملیات بیشماری را در خاک ایران انجام داده است."
او افزود: "احتمالاً با چنین اقداماتی به نتایج چشمگیری دست خواهد یافت."
ایران بدون شک به هر حمله قابل توجه اسرائیل علیه برنامه هستهای خود پاسخ خواهد داد. هنوز به حملات ۲۶ اکتبر، که پاسخ اسرائیل به یک حمله موشکی بالستیک گسترده ایران به اسرائیل بود، تلافی نکرده است.
عزیزی گفت: "ایران احتمالاً با حمله مستقیم و قابل توجه به خاک اسرائیل تلافی خواهد کرد. این حرکت اصلی آن خواهد بود."
با این حال، مشخص نیست که آیا تهران خطر حمله به پایگاههای آمریکایی در منطقه، به ویژه در کشورهای حاشیه خلیج فارس را که در حال حاضر با آنها روابط خوبی دارد و اجازه استفاده از خاک خود را برای هرگونه حمله علیه ایران به ایالات متحده نمیدهند، به جان میخرد یا خیر. ایران پیش از این در ژانویه ۲۰۲۰، پس از ترور سرلشکر قاسم سلیمانی در حمله پهپادی به دستور ترامپ در اواخر دوره اول ریاست جمهوری او، یک حمله موشکی بالستیک به یک پایگاه هوایی عراق که میزبان نیروهای آمریکایی بود، انجام داده بود.
عزیزی گفت: "اینکه آیا ایران نیز به پایگاههای آمریکایی حمله خواهد کرد یا خیر، و اینکه آیا این کار به طور مستقیم یا از طریق حملات شبهنظامیان عراقی با امکان انکار معقول انجام خواهد شد، بستگی به نوع ارتباط بین ایران و آمریکا قبل و در حین حمله و میزان حمایتی که ایالات متحده (اگر وجود داشته باشد) در حمله به ایران به اسرائیل میدهد، دارد."